Στέλνω ένα κείμενο για την δουλειά που κάνω πάνω σε δύο λεξικά. Πιστεύω πως στο βαθμό που μας μένει χρόνος από την διδακτική δραστηριότητα θα μπορούσαμε να ασχοληθούμε με θέματα που αγγίζουν τα ενδιαφέροντά μας και μπορούν να προσφέρουν σημαντικό έργο.

Μιχάλης Πάτσης

14 Νοεμβρίου 2005

Ελληνορωσικό και Ρωσοελληνικό λεξικό



Τα συγκεκριμένα λεξικά δίνουν τη δυνατότητα μιας σύγχρονης καταγραφής των δύο γλωσσών και την γνωριμία των χρηστών των δύο γλωσσών, μαθητών, φοιτητών, επισκεπτών, επαγγελματιών που έχουν αντικείμενο αναφοράς τις δύο γλώσσες να έχουν πιστότερη επικοινωνία και να εφαρμόζουν τις γνώσεις τους με πραγματική γνώση των λέξεων της άλλης γλώσσας, μεγαλύτερη ακρίβεια σε πολλούς τομείς δραστηριότητας, μέσα σε ένα σύγχρονο και παράλληλα νέο περιβάλλον επικοινωνίας και κοινωνικών, πολιτισμικών, πολιτικών, οικονομικών δεδομένων και στις δύο χώρες αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα.



Σκοπός συγγραφής των λεξικών.



Να βοηθήσει στην επικοινωνία και στη γνώση των δύο γλωσσών, ιδιαίτερα των νέων ανθρώπων έτσι ώστε να γνωριστούν οι δύο επικοινωνούντες λαοί επαρκέστερα, χωρίς προλήψεις σε ένα σύγχρονο περιβάλλον επικοινωνίας, κάτι το οποίο θα υποβοηθήσει στην επικοινωνία και στη σύγχρονη διαχείριση των σχέσεων, των εργασιών αλλά και διαφόρων ζητημάτων.



Η φιλοσοφία των δύο λεξικών



Η φιλοσοφία των δύο λεξικών στηρίζεται στη σύγχρονη διαγλωσσική πραγματικότητα ανάμεσα στις δύο χώρες και στις ανάγκες των χρηστών ή ομιλητών των δύο γλωσσών. Οι σχέσεις αυτές έχουν κύριο χαρακτηριστικό την αυξημένη τάση για επικοινωνία, για γνώση της άλλης γλώσσας, την γνώση του πολιτισμού και της κουλτούρας των χωρών, τη διάδοση των γλωσσών στις αντίστοιχες χώρες, την αρτιότερη γνώση των γλωσσών χωρίς μετακίνηση στην άλλη χώρα, την αύξηση του δίγλωσσου πληθυσμού που θα έχει άρτια γνώση και των δυο γλωσσών, την κατανόηση των κοινών πολιτισμικών σημείων καθώς και των διαφορετικών για την οριοθέτηση της διαπολιτισμικής πραγματικότητας αλλά και ταυτότητας ανάμεσα στους ομιλητές των δύο γλωσσών. Η προσφορά μιας σύγχρονης γλωσσικής άποψης θα δώσει κατά τη γνώμη μου τη δυνατότητα για πληρέστερη και ουσιαστικότερη επικοινωνία προς όφελος και των δυο χωρών.



Ιδιαίτερα για τα λεξικά :



1 Θα πρέπει να είναι χρηστικά, να μεταφέρονται δηλαδή παντού, στο μάθημα, στην εργασία, στη συνάντηση εργασίας, άρα θα πρέπει να περιέχουν πολλά λήμματα χωρίς να είναι ογκώδες το βιβλίο, θα πρέπει να περιέχουν παραδείγματα και φράσεις χωρίς αυτό να αποβαίνει σε βάρος της πραγματικής επικοινωνίας που μπορεί να στηριχθεί στην δημιουργία φράσεων και προτάσεων από τους χρήστες.

2. Θα πρέπει να εκδοθούν μαζί έτσι ώστε να αλληλοσυμπληρώνουν τις ανάγκες των χρηστών και να μπορούν να βοηθήσουν την επικοινωνία και την έκφραση και τα δύο μέρη.

3.Θα πρέπει να αναπαριστούν το σύγχρονο γλωσσικό επίπεδο εξέλιξης των δύο γλωσσών, να δίνουν το σύγχρονο γνωσιακό και ψυχολογικό πλαίσιο των χρηστών και των φυσικών ομιλητών των δύο γλωσσών.

4.Να είναι ενδιαφέροντα στην ανάγνωση, χωρίς να είναι βαριά στην μελέτη και να προσφέρουν την αυτοπεποίθηση στη χρήση και εφαρμογή των δύο γλωσσών.





Η ανάπτυξη του λήμματος και στα δύο λεξικά.



Το κάθε λήμμα περιέχει τις εξής πληροφορίες.



1. Μορφολογικές, δηλαδή αναφέρεται το μέρος του λόγου στο οποίο ανήκει η αναλυόμενη λέξη, το γένος για ουσιαστικά, το είδος αντωνυμίας, αναφέρονται τα γένη για επίθετο, στο ρήμα αναφέρεται ο αόριστος σε ανώμαλα ή ελλειπτικά ρήματα. Επίσης στο κάθε λήμμα υπάρχει ένδειξη, αριθμητική, για τον τρόπο κλίσης κάθε λέξης η οποία παραπέμπει σε πίνακα στο τέλος του λεξικού και ο χρήστης μπορεί να αναζητήσει τον τρόπο κλίσης της κάθε λέξης. Στα ρωσικά λεξικά αυτό πραγματοποιείται για πρώτη φορά. Η σωστή χρήση της λέξης στο λόγο, στη δημιουργία προτάσεων κειμένων, συνδέεται με την κλίση της, τις πτώσεις, τα πρόσωπα, τους αριθμούς, γι αυτό σε όλες τις λέξεις παρατίθενται μορφολογικές πληροφορίες καθώς και πληροφορίες που θα βοηθήσουν τον χρήστη για την σωστότερη χρήση της λέξης.

Δίνονται οι παραγωγικές καταλήξεις λέξεων καθώς και τα προθήματα και τα επιθήματα με τις συχνότερες σημασίες , π.χ. –της , - τήριο , επί- , διά-, -ώνω κλπ..

2. Φωνητικές πληροφορίες, στο κάθε λήμμα αναφέρεται η πραγματική φωνητική κωδικοποίηση σύμφωνα με τους κανόνες της νεοελληνικής φωνολογίας. Φωνητικός οδηγός υπάρχει στο ελληνορωσικό λεξικό. Η δημιουργία του κρίθηκε αναγκαία για να συνηθίσει ο χρήστης τη σωστή προφορά της ελληνικής, κάτι που συνήθως υποτιμάται, όμως για τους ομιλητές των σλαβικών γλωσσών ιδίως υπάρχει πρόβλημα για τη σωστή χρήση φθόγγων όπως έρρινων και υγρών, του σίγμα, της συνίζησης και άλλων. Εφόσον και η προφορά πολλές φορές τίθεται εμπόδιο για την αποδοχή ή μη του χρήστη θεωρήθηκε χρήσιμη η παράθεσή της στο λεξικό. Επίσης εξ όσων γνωρίζουμε είναι η πρώτη φορά που τίθεται αυτή σε δίγλωσσο ελληνικό λεξικό. Η φωνητική προφορά συντάχθηκε με βάση την γραμματική των Χόλτον, Φιλιππάκη, Μάγκριτζ, με τους νόμους της φωνητικής, λαμβάνοντας υπόψη και την φωνητική κωδικοποίηση του λεξικού Τριανταφυλλίδη, χρησιμοποιείται το διεθνές φωνητικό αλφάβητο στην τελευταία αναθεώρησή του 1997. Επίσης η φωνητική αναπαράσταση κρίθηκε αναγκαία για να διορθωθούν λάθη στη διδασκαλία της φωνητικής που παρουσιάζονται σε ρωσικά εγχειρίδια ή οδηγούς της ελληνικής γλώσσας για την προφορά του ι ή του γ ή της συνίζησης η οποία προσφέρεται σε αντιστοιχία με τη ρωσική προφορά κάτι το οποίο δεν αποτελεί πιστή διδασκαλία της φωνητικής.

3. Συντακτικές πληροφορίες. Υπάρχει στο λήμμα, ιδίως στα ρήματα, ένδειξη για το πώς συντάσσεται η λέξη, τι πτώση δηλαδή συνοδεύει το κάθε ρήμα. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στο ρήμα της ρωσικής γιατί η σύνταξη του με διαφορετική πτώση δημιουργεί άλλη σημασία, αλλά και της νέας ελληνικής. Σύνδεση της σύνταξης με την σημασιολογία και ολόπλευρη χρήση της σύνταξης στον ορισμό της λέξης και στο εύρος της σημασίας αλλά και της χρήσης. Δίνονται στο λεξικό πίνακες σύνταξης της ελληνικής, για το πώς δηλαδή δημιουργούνται οι βασικές συντακτικές δομές, δηλώνεται ο τρόπος με τον οποίον δημιουργούνται οι προτάσεις

4.Σημασιακές πληροφορίες. Οι σημασίες που δίνονται ακολουθούν δύο περιπτώσεις ταξινόμησης: α) από τη συχνότερη σημασία στη λιγότερη διαδεδομένη, από την κυριολεκτική σημασία στις μεταφορικές και μετωνυμικές καθώς και στις χρήσεις σε συγκεκριμένους τομείς, όπως επιστημονικό, τεχνικό, πολιτισμικό β) από την πρώτη σημασία στην πιο συχνή χρήση, αυτό για λέξεις όπου ο χρήστης θα πρέπει να ξέρει τη σημασία της λέξεις και ύστερα δίνεται η συχνή χρήση, ιδίως λέξεις που προέρχονται από το λόγιο λεξιλόγιο της ελληνικής.

Γίνεται προσπάθεια στο κάθε λήμμα να προσφέρονται παραδείγματα σύναψης των λέξεων για λόγους σημασιακής επάρκειας αλλά και για την ανάπτυξη ενεργητικού λεξιλογίου για τον χρήστη, να μπορεί να δει το παράδειγμα και πάνω σε αυτό να δημιουργήσει δικές του προτάσεις. Τα παραδείγματα αυτά δίνονται με μετάφραση. Στο τέλος των λημμάτων ουσιαστικών όπου δεν έχουν δοθεί παραδείγματα, δίνεται κάποιο παράδειγμα στη γλώσσα προέλευσης χωρίς να δίνεται μετάφραση στη γλώσσα στόχο ακριβώς για τη δημιουργία ενεργητικού λεξιλογίου.

Δίνονται σημασιολογικά χαρακτηριστικά , σε παρένθεση, για την λέξη σύμφωνα με τη χρήση, ανάλογα με το ύφος, αν είναι του επίσημου λεξιλογίου ή του προφορικού λόγου ή του λόγιου, αν είναι επιστημονικός όρος, επαγγελματικός, για το που χρησιμοποιείται η λέξη, αν είναι λαϊκή γλώσσα, διελεκτολογική, αργκό, αργκοτικό ιδίωμα. Δίνονται στοιχεία ανάλογα με τη σημασία για το γιατί και για ποιο λόγο χρησιμοποιείται η λέξη, σκωπτικά, ειρωνικά, οικεία, υβριστικά κλπ. Ανάλογα με τη σημασία της λέξης δίνεται σε λήμματα αντώνυμα ή συνώνυμα, επίσης παρώνυμες λέξεις. Σύμφωνα με το παράδειγμα των ερμηνευτικών λεξικών παρέχονται πίνακες παρωνύμων και ομωνύμων της ελληνικής και της ρωσικής. Δίνονται πληροφορίες για τη χρήση του λήμματος αναφορικά με την ανάπτυξη της λέξης στη χρήση, π.χ. κυριολεξία, μεταφορά, μετωνυμία, περιληπτικά κλπ.

Δίνονται ιδιαίτερες πληροφορίες για τη χρήση λέξεων, για την σύνδεσή τους με άλλες συνώνυμες ή αντώνυμες. Αυτό δίνει τη δυνατότητα να συνδέονται τα λήμματα μεταξύ τους και να υπάρχει αναζήτηση ανάλογα με την περίσταση χρήσης, υποβοηθά δε την ανάγνωση καθώς ευχαριστεί τον αναγνώστη όταν μπορεί να βρει κάτι.

Στα παραδείγματα των ρημάτων γίνεται προσπάθεια να δημιουργούνται επαρκή παραδείγματα έτσι ώστε να διαφαίνονται όλοι οι όροι των σημασιολογικών πτώσεων που συνδέουν το ρήμα και συμπεριλαμβάνονται στον ορισμό του, π.χ. καλωσορίζω τον φίλο στο νέο μου σπίτι, με χαρά, για να φανεί η επαρκής σύναψη του καλωσορίζω απαιτούνται τουλάχιστον τρεις όροι, το αντικείμενο της πράξης, το μέρος της πράξης, τον τρόπο. Συνήθως στα λεξικά δίνεται μόνο ο ένας όρος κάτι που δεν βοηθά στην ανάπτυξη της ενεργητικής μάθησης της γλώσσας, αυτό που για τον φυσικό ομιλητή είναι δεδομένο για τον αλλόγλωσσο είναι ζήτημα εκμάθησης.

Δίνονται πολλά παραδείγματα από το οικονομικό και κοινωνικό λεξιλόγιο και των δύο γλωσσών για την υποβοήθηση των συναλλαγών αλλά και των μεταφραστών που δουλεύουν στους αντίστοιχους τομείς. Δίνονται οι σημασίες των φραστικών λέξεων της ελληνικής, π.χ. διαστημικό λεωφορείο, βαρομετρικό χαμηλό κλπ.

Δίνεται το ιδιαίτερο ελληνορωσικό και ρωσοελληνικό λεξιλόγιο, το οποίο έχει σχέση με τις συναλλαγές, με τις συνήθειες και την παράδοση των δύο λαών.

Γενικά στο λεξικό δίδεται η λεξική σημασία, η γραμματική σημασία των λέξεων, η παραγωγική σημασία, η συντακτική και συνδυαστική σημασία των λέξεων ή μορφημάτων.



Το ελληνορωσικό λεξικό.



1.Περιέχει περίπου 50.000 αναπτυγμένα λήμματα, ο αριθμός των λημμάτων του δίνει τη δυνατότητα να λογίζεται ένα μέσου μεγέθους. Η επιλογή των λημμάτων έγινε με διερεύνηση και αναζήτησή τους σε λεξικά, εφημερίδες, εκπαιδευτικά βιβλία. Αυτή τη στιγμή το λεξικό αποτελείται από 1100 σελίδες Α4, στο word, με χρήση γραμμάτων μεγέθους 12. Περιέχει νέες λέξεις που δεν υπάρχουν στα υπάρχοντα λεξικά.

2. Περιέχει λέξεις που χρησιμοποιούνται στην Εκπαίδευση στο λόγο των εφημερίδων και ΜΜΕ, λέξεις επιστημονικές και άλλων επαγγελματικών δραστηριοτήτων καθώς και λέξεις που χρησιμοποιούνται στον προφορικό λόγο. Κύριο κριτήριο είναι η συχνότητα χρήσης μιας λέξης. Έγινε προσπάθεια να μην αφεθούν έξω από το λεξικό λέξεις που μιλιούνται σήμερα, στο λεξικό καταγράφονται και νεολογισμοί οι οποίοι όμως έχουν καθιερωθεί στην κοινή νεοελληνική, όπως διαδίκτυο, διαπλεκόμενα, ιστοσανίδα, υπεράκτιος κ.λ.π, αλλά και ομάδα λέξεων που προσφέρονται από τους έλληνες λεξικογράφους, οι οποίοι όμως δεν έχουν καθιερωθεί όπως σωματοδόμηση, κυματοδρομία και κυματοδρόμος, που ακόμη δεν έχουν καθιερωθεί, δίνονται βέβαια και οι ξένοι όροι, άμεσα δάνεια που υπάρχουν γι αυτές τις λέξεις, μπόντι μπίλντιγκ, σέρφιγκ, σέρφερ.

3.Δίνεται η πραγματική μετάφραση των όρων του συντακτικού, ιδίως της αρχαίας ελληνικής, με τους όρους που χρησιμοποιούν οι κλασικοί φιλόλογοι και οι φοιτητές, δηλαδή με λατινικούς όρους, π.χ. ετεροπροσωπία : accusativus cum infinitivo. Εξ’ όσων γνωρίζουμε, πρώτη φορά καταβάλλεται τέτοια προσπάθεια σε δίγλωσσα λεξικά τα οποία ως τώρα περιγραφικά απέδιδα, πιστεύουμε δε πως θα βοηθήσει και σε αυτόν τον τομέα περισσότερο την καλύτερη επικοινωνία με αντικείμενο αναφοράς την αρχαιομάθεια.

4.Αναλύονται διεξοδικότερα λέξεις με ιδιαίτερη πολιτισμική, και ιστορική βαρύτητα για τον έλληνα όπως ψυχή, φιλότιμο, δημοκρατία και άλλες. Δίνονται στο λημματολόγιο και ονόματα: κύρια ονόματα, μηνών, ημερών εβδομάδας, ακόμα και ονόματα σημαντικών φιλοσόφων και ποιητών της αρχαίας και νεότερης ελληνικής ιστορίας με λεξικά κλειδιά τα έργα τους και απόδοσή τους στη ρωσική. Επίσης δίνονται γεωγραφικές ονομασίες για την κατατόπιση του αναγνώστη.

5.Καταβάλλεται προσπάθεια έτσι ώστε συνολικά ο χρήστης να μπορεί να μαθαίνει χρήσεις αλλά και να μαθαίνει τη ελληνική γλώσσα.

6.Δίνονται οι ιδιωματισμοί και παροιμίες όπου κρίνεται σκόπιμο καθώς και πολλές εκφράσεις του καθημερινού λεξιλογίου, δίνονται αποσπάσματα από έργα συγγραφέων και ποιητών τόσο για γνώση εκφράσεων όσο και για τη γνωριμία με τους συγγραφείς και ποιητές από τους χρήστες.



Το ρωσοελληνικό λεξικό.



1.Αποτελείται από 700 σελίδες ιδίου σχήματος με το ελληνορωσικό και περιέχει περίπου 30.000 λέξεις της ρωσικής.

2.Δίνονται πολλές νέες λέξεις που έχουν περιέλθει σε χρήση μετά τις αλλαγές με την διάλυση της ΕΣΣΔ και τις κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές αλλαγές που έγιναν στην Ρωσία.

3.Δίνονται στοιχεία του πολιτισμού, της κοινωνικής ζωής και ιστορίας της γλώσσας και της χώρας. Δίνονται ιδιαίτερα λέξεις του επίσημου λεξιλογίου, όσο και του αργκοτικού ιδιώματος της ρωσικής που είναι διαδεδομένο.

4.Δίνονται σε όλα τα λήμματα η κλίση, με πίνακες, στο τέλος του λεξικού.



Τα υπάρχοντα λεξικά



Τα υπάρχοντα ελληνορωσικά και ρωσοελληνινά λεξικά έχουν προσφέρει αρκετά αλλά αποτελούν αποτέλεσμα εργασίας παλιότερων ετών. Σύντομα θα μπορούσα να μιλήσω για το Ελληνορωσικό της Ιωαννίδη, το οποίο εξεδόθη το 1951, περιέχει περίπου 20.000 λέξεις, αποτελεί το πρώτο του δεύτερου μισού του εικοστού αιώνα, και είναι το πλέον διαδεδομένο ελληνορωσικό λεξικό. Κύρια προσπάθεια του έργου αυτού είναι να αποδώσει τη δημοτική και καθαρεύουσα που ήταν κυρίαρχο γλωσσικό στοιχείο της εποχής, ως δημοτική όμως αποτυπώνει συνήθως την γλώσσα των βορείων ιδιωμάτων της ελληνικής καθώς και το γλωσσικό ιδίωμα των Ελλήνων της πρώην ΕΣΣΔ, ιδίως της Τασκένδης, δεν περιέχει ανάπτυξη των λημμάτων και το μεγαλύτερο μέρος του λημματολογίου του έχει περάσει σήμερα σε αχρησία.

Το ρωσοελληνικό της ιδίας συγγραφέως δίνει βαρύτητα σε λέξεις και σημασίες που έχουν σήμερα περιέλθει σε αχρησία λόγω των κοινωνικοοικονομικών αλλαγών, αλλά υποστηρίζει τους ιδιωτισμούς και τις παροιμίες.

Το ελληνορωσικό λεξικό των Χόρικοφ-Μάλιου, α’ εκδ.1975, περίπου 67.000 είναι πολύ μεγάλο και πλούσιο, κινείται μέσα στο ίδιο πνεύμα με το προηγούμενο λεξικό με μεγαλύτερη αναφορά σε λέξεις τόσο της καθαρεύουσας όσο και της δημοτικής, γίνεται διεξοδικότερη αναφορά στην ανάπτυξη των λημμάτων, είναι λεξικό βιβλιοθήκης καθότι δύσχρηστο στη μεταφορά. Το λεξικό αυτό μπορεί να θεωρηθεί πιο αναλυτικό, είναι ένα ακαδημαϊκό λεξικό. Επίσης και εδώ πολλές λέξεις είναι εν αχρησία σήμερα.

Και τα δύο λεξικά για την εποχή τους σημαντικά, δεν λαμβάνουν υπόψη τις γλωσσικές αλλαγές που επήλθαν στην εκπαίδευση και στην κοινωνία το 1976 και το 1983, καθώς και την ανάπτυξη της κοινής νεοελληνικής, σκοπό τους είχαν να υποβοηθήσουν στην επικοινωνία ανάμεσα στους χρήστες των γλωσσών την συγκεκριμένη χρονική περίοδο.