Αγαπητοί Συνάδελφοι και Φίλοι των φρυκτωριών, παρουσιάζω τη διδασκαλία της Νέας ελληνικής στο Λομονόσοφ της Μόσχας.

Με συναδελφικούς χαιρετισμούς
Μ. Πάτσης
Μόσχα - Μάιος 2003

Μιχάλης Πάτσης Λομονόσοφ - Μόσχα.

Τα Νέα Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο Λομονόσοφ της Μόσχας

Η Φιλολογική Σχολή του Λομονόσοφ διαθέτει τα παρακάτω τμήματα, ρωσικής φιλολογίας, σλαβικών φιλολογιών, ρομανικών και γερμανικών φιλολογιών, κλασικής φιλολογίας, βυζαντινής και νεοελληνικής φιλολογίας, γλωσσολογίας. Άμεση σχέση με την ελληνική γλώσσα, στη διαχρονία και τη συγχρονία της, έχουν δύο τμήματα, το τμήμα κλασικών σπουδών στο οποίο διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά και τα λατινικά και το τμήμα της βυζαντινής και νεοελληνικής φιλολογίας.
Το τμήμα των κλασικών σπουδών είναι από τις αρχαιότερες σχολές του Λομονόσοφ, θεωρείται τμήμα με παράδοση και κύρος στους κόλπους της φιλολογικής σχολής, υπεύθυνός του είναι ο καθηγητής Ανδρέας Ρόσσιους. Εδώ διδάσκονται τα νέα ελληνικά τέσσερις ώρες την εβδομάδα, στο τμήμα υπάρχουν 45 φοιτητές.

Το τμήμα της Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας
Το τμήμα βυζαντινής και νεοελληνικής Φιλολογίας, ιδρύθηκε το 1996, καλύπτει την μελέτη και διδασκαλία της βυζαντινής και νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, αποτελεί δε το τμήμα που θεωρείται το πλέον ειδικευμένο στην διδασκαλία της ελληνικής μέσα στο Πανεπιστήμιο. Υπεύθυνος του τμήματος είναι ο καθηγητής Δημήτρης Γιαλαμάς ο οποίος ταυτόχρονα είναι και Μορφωτικός Ακόλουθος της Ελλάδας στην Μόσχα.
Σε αυτό το τμήμα έχω ενταχθεί και εργάζομαι, ανήκω στο ΕΔΠ, συμμετέχω στις συνεδριάσεις του τμήματος. Η φοίτηση στο τμήμα όπως και σε όλο το πανεπιστήμιο είναι πενταετής, παρέχεται δωρεάν, αν και μπορεί να παρέχεται και με αμοιβή. Οι φοιτητές που εγγράφονται εδώ έχουν ως κύρια γλώσσα εκμάθησης την ελληνική. Στο τμήμα φοιτούν περίπου σαράντα φοιτητές σε όλα τα έτη, υπάρχουν επίσης αυτή τη στιγμή και οκτώ μεταπτυχιακοί φοιτητές, υποψήφιοι διδάκτορες. Με την αποφοίτησή τους γνωρίζουν αρκετά καλά την ελληνική γλώσσα. Οι απόφοιτοι παίρνουν τον τίτλο, φιλόλογος - καθηγητής της βυζαντινής και νεοελληνικής φιλολογίας.
Ύστερα από την αποφοίτησή τους, προσπαθώντας μέσα στα πλαίσια μιας δύσκολης κοινωνικής και οικονομικής πραγματικότητας για επιστήμονες, μπορούν να εργαστούν ως καθηγητές στην μέση εκπαίδευση ή στο πανεπιστήμιο, να ασχοληθούν με την μετάφραση ή την διερμηνεία, με ερευνητική ή επιστημονική δραστηριότητα σε επιστημονικά ιδρύματα της χώρας .
Το πρόγραμμα σπουδών προβλέπει την διδασκαλία της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, της βυζαντινής γλώσσας και λογοτεχνίας, της αρχαίας ελληνικής, της παλαιογραφίας, της διερμηνείας και της μετάφρασης, της αρχαίας και της βυζαντινής ιστορίας, της λεξικολογίας της ελληνικής και άλλων μαθημάτων, καθώς επίσης και πολλά μαθήματα ειδικότητας που καλύπτουν ιδιαίτερες γνωστικές ανάγκες σε διάφορους τομείς.
Υπάρχει μέριμνα οι φοιτητές να επισκέπτονται την Ελλάδα το καλοκαίρι συμμετέχοντας σε διάφορα προγράμματα για την τελειοποίηση της ελληνικής.
Στα πλαίσια της φοίτησης τους, αυτοί εκπονούν κάθε χρόνο μία επιστημονική εργασία στο τέλος της χρονιάς, την εργασία έτους και στο τέλος της φοίτησής τους εκπονούν την πτυχιακή εργασία τους. Παράδοση στο τμήμα ή και κατεύθυνση είναι οι φοιτητές να ασχολούνται, στο πρώτο έτος με θέματα της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας, στο δεύτερο με θέματα της βυζαντινής φιλολογίας, και από το τρίτο έτος με εργασίες της προσωπικής επιλογής τους.
Κάθε έτος πραγματοποιούνται επιστημονικά συμπόσια ή συνεδρίες με συμμετοχή φοιτητών και από άλλες πόλεις όπως την Αγία Πετρούπολη, το Κίεβο, την Οδησσό κτλ. σε θέματα ελληνικής φιλολογίας. Το τμήμα διενεργεί και τις εξετάσεις για την πιστοποίηση της ελληνομάθειας στην Μόσχα.
Ο ιδιαίτερος προσανατολισμός του τμήματος, βασισμένος στην ειδίκευση του καθηγητικού δυναμικού και στην παράδοση του, είναι στραμμένος προς τη μελέτη της βυζαντινής γλώσσας και γραμματείας, είτε σε σχέση με τη λογοτεχνική παραγωγή της περιόδου είτε με τη σχέση των βυζαντινών κειμένων με τη ρωσική ή την παλαιορωσική και παλαιοσλαβική γλώσσα, προς τη μελέτη της νεοελληνικής εθνογραφίας ή λαογραφίας είτε αυτόνομα, είτε στα πλαίσια της βαλκανικής, καθώς επίσης και προς τη μελέτη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, με πολλές εργασίες, καθώς και με συνεχείς μεταφράσεις ελλήνων ποιητών, μεταφράσεις που αρκετές φορές εκδίδονται και αποτελούν πρώτες εκδόσεις ελλήνων ποιητών στην ρωσική. Οι καθηγητές γνωρίζουν την ελληνική γλώσσα, μερικοί δε άρτια, γράφουν οι ίδιοι στα ελληνικά κείμενα επιστημονικά ή και λογοτεχνικά, κάτι που μας δίνει το δικαίωμα να μιλήσουμε για άνθιση της ελληνομάθειας στο τμήμα.
Από τη φετινή ακαδημαϊκή χρονιά υπάρχει και μια ομάδα εννέα φοιτητών, από το ρωσικό τμήμα, οι οποίοι έχουν επιλέξει την ελληνική ως πρώτη ξένη γλώσσα και θα παρακολουθούν ελληνικά έξι ώρες εβδομαδιαίως ως την αποφοίτησή τους. Αυτό γίνεται για πρώτη φορά φέτος και θα έχει ενδιαφέρον να δούμε τι θα γίνει από του χρόνου, εάν δηλαδή θα υπάρξουν πάλι ενδιαφερόμενοι από το ρωσικό τμήμα για την ελληνική.
Η εργασία μου στο τμήμα
Εγώ έχω ενταχθεί στο τμήμα από τις 4.02.03 , τότε μπόρεσα να πάρω την άδεια εισόδου στη χώρα από τη ρωσική πλευρά και να ταξιδέψω. Εβδομαδιαίως έχω δέκα δίωρα, είκοσι δηλαδή ώρες διδασκαλίας, στα εξής μαθήματα, Λεξικολογία της ελληνικής , Μορφολογία της ελληνικής , Ανάλυση και κατανόηση κειμένων της νεοελληνικής και Νεοελληνική γλώσσα για τους φοιτητές του ρωσικού τμήματος. Διδάσκω, σε όλα τα έτη εκτός από το πρώτο.
Η διδασκαλία γίνεται κατά κύριο λόγο στην ελληνική αλλά και στη ρωσική, όταν κρίνεται απαραίτητο, σκοπός μου είναι οι φοιτητές ακόμη και τέτοια ειδικά θέματα να τα προσλαμβάνουν στην ελληνική, εκεί που υπάρχουν δυσκολίες, τα παραθέτω στα ρωσικά, δηλαδή φράσεις ή παραγράφους κλειδιά, ορολογία, επιχειρηματολογία ακόμη και ολόκληρα μαθήματα.
Τα μαθήματα που κάνω στο τμήμα διδάσκονται πρώτη φορά και, αν και υπάρχει προεργασία από Ρώσους συναδέλφους δεν υπάρχουν ακόμη προγράμματα σπουδών ή εγχειρίδια και αναγκαστικά προετοιμάζω εξολοκλήρου διαλέξεις - μαθήματα, στηριζόμενος σε ρωσικές και ελληνικές πηγές προσπαθώ για αντίστοιχα φαινόμενα να τους δίνω και το ρωσικό παράδειγμα στη θεωρία. Η διδασκαλία γίνεται με μορφή διαλέξεων, υπάρχει και μια συγκεκριμένη ώρα την εβδομάδα, όπου παρουσιάζονται εργασίες των φοιτητών ή επεξεργαζόμαστε από κοινού ασκήσεις.
Στο ρωσικό τμήμα άρχισα το Μάρτιο να διδάσκω ελληνικά από το εγχειρίδιο του Μπαμπινιώτη και συνεργατών. Η επιλογή ήταν αναγκαστική, γιατί τη στιγμή που άρχισα τα μαθήματα, υπήρχε επαρκής ποσότητα αντιτύπων μόνο του συγκεκριμένου εγχειριδίου στη σχολή. Στα μαθήματα του ρωσικού τμήματος χρησιμοποιώ την ρωσική γλώσσα για επικοινωνία και για τη διδασκαλία, αφιερώνω όμως σημαντικό χρόνο, για συζήτηση στα ελληνικά, με βάση τις ερωτήσεις του εγχειριδίου ή με άλλες που προκύπτουν από τη διδακτική πράξη.
Για τη διδασκαλία δεν υπάρχουν διαθέσιμοι υπολογιστές, αν και στο πανεπιστήμιο υπάρχει αίθουσα υπολογιστών, χρειάζεται όμως να γίνει από την αρχή της χρονιάς ο καθορισμός του προγράμματος διδασκαλίας σε αυτές τις αίθουσες, το ίδιο ισχύει και για την αίθουσα με τα οπτικοακουστικά μέσα. Χρησιμοποιώ ως μέσα διδασκαλίας τα κλασικά, τον πίνακα και τις φωτοτυπίες. Οι φοιτητές γνωρίζουν την ιστοσελίδα του κόμβου και άλλες ελληνικές ιστοσελίδες και πολλές φορές σερφάρουν σ’ αυτές για γλωσσικό και άλλο υλικό.

Ιδιαίτερα προβλήματα δεν αντιμετωπίζω , αν εξαιρέσουμε τη ξενιτιά και όλα τα επακόλουθά της καθώς και τα προβλήματα που ενδεχομένως να έχουμε όλοι αναφορικά με το ύψος του επιμισθίου το οποίο είναι κατά πολύ μικρότερο από τα επιμίσθια των άλλων δημόσιων λειτουργών οι οποίοι είναι αποσπασμένοι στο εξωτερικό και απαγορευτικό για μια αξιοπρεπή διαβίωση.
Οι Ρώσοι από τη γραμματεία της σχολής και τις άλλες υπηρεσίες του Πανεπιστημίου είναι συνεργάσιμοι και υπεύθυνοι σε αυτές τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνουν απέναντί μου ως αποσπασμένου του ΥΠΕΠΘ.
Βέβαια άργησα να έρθω εδώ και ήταν κάτι που δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί να γίνει αυτό, δεδομένου πως για μένα υπεγράφη νέα απόφαση του υπουργού για απόσπασή μου στο γενικό προξενείο της Μόσχας κάτι που θα επιτάχυνε την είσοδό μου στη Ρωσία, μεσολάβησε όμως ενάμισης μήνας από την υπογραφή ως τον ερχομό μου εδώ.
Πιστεύω πως υπάρχει περιθώριο για πραγματική και ουσιώδη δουλειά στο Λομονόσοφ καθώς και στα άλλα ιδρύματα της Μόσχας, δρώντας με γνώση και επάρκεια. Θεωρώ βασιζόμενος στην εμπειρία μου, αναφορικά με τη δική μας στάση ή με ό,τι εξαρτάται από εμάς, πως η καθιέρωση και η αποδοχή μας από τη σχολή και τους γηγενείς συναδέλφους επέρχεται μόνο με αφοσίωση στην δουλειά μας, με την υπευθυνότητα που επιδεικνύουμε στο έργο μας, με την συνεχή διασύνδεσή μας με την ελληνική πραγματικότητα, φιλολογική μεταξύ των άλλων, με την αποτελεσματική ανταπόκριση στο έργο που αναλαμβάνουμε και με το πνεύμα συνεργασίας από το οποίο θα πρέπει να εμπνέεται η καθημερινή μας επικοινωνία.
Παρακολουθώ το διάλογο που τρέχει στις φρυκτωρίες και θεωρώ πως είναι σημαντικός, αν και μου είναι δύσκολο να συμμετάσχω, με βοηθάει στη δουλειά μου πιστεύω πως πρέπει να συνεχιστεί και η εκπαιδευτική εμπειρία που εισάγεται να αξιοποιηθεί στην διαμόρφωση του γλωσσικού προγραμματισμού του για τη διδασκαλία των ελληνικών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση του εξωτερικού.
Η ελληνομάθεια στη Μόσχα
Στη Μόσχα υπάρχουν αρκετά ανώτατα ιδρύματα όπου διδάσκεται η νέα ελληνική γλώσσα. Κατά κύριο λόγο είναι άλλες σχολές του Λομονόσοφ, άλλα πανεπιστημιακά ή κυβερνητικά ιδρύματα, θεολογικές σχολές. Νομίζω πως τα ελληνικά έχουν τάση διάδοσης παρά τις δυσκολίες ή παλινωδίες και, μολονότι οι ισχυρές γλώσσες έχουν μονοπωλήσει από χρόνια τα πανεπιστημιακά προγράμματα, παρουσιάζεται τώρα εδώ ενδιαφέρον και η προσοχή στρέφεται στις αποκαλούμενες ασθενείς γλώσσες. Έχω προτάσεις να διδάξω επιπλέον σε τρία τέτοια ιδρύματα, θα επιλέξω μάλλον το ένα και θα αφιερώσω κάποια μέρα να πηγαίνω και εκεί από την νέα χρονιά.