Laska writes, "Δίνονται πληροφορίες σχετικά με το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών της Μαριούπολης, Ουκρανία. Συγκεκριμένα, πληροφορίες για τους διδάσκοντες, τους φοιτητές, το πρόγραμμα σπουδών, τη διδακτική μέθοδο. Ακολουθούν κάποιες προτάσεις.

Χάιδω Χρίστου"

4 Νοεμβρίου 2003

Από ιδρύσεως του Ινστιτούτου, το 1992, διδάσκεται η ελληνική ως δεύτερη ξένη γλώσσα σε όλα τα φιλολογικά τμήματα (αγγλικής, γερμανικής, ουκρανικής, ρωσικής φιλολογίας). Από το 1996 λειτουργεί η έδρα ελληνικής γλώσσας και φιλολογίας και από το ίδιο έτος εργάζονται στο Ινστιτούτο Έλληνες αποσπασμένοι εκπαιδευτικοί, ενώ από το ακαδημαϊκό έτος 2001-2002 λειτουργεί και η έδρα μετάφρασης.

Διδάσκουσες είναι οι απόφοιτες του Ινστιτούτου. Επειδή είναι σχετικά πρόσφατη η ίδρυση των ελληνικών εδρών και φέτος αποφοιτεί μόλις η τρίτη φουρνιά, οι διδάσκουσες είναι συνήθως απόφοιτες των άλλων φιλολογιών, όπου διδάχτηκαν την ελληνική ως δεύτερη ξένη γλώσσα και δεν κατέχουν τίτλο μεταπτυχιακών σπουδών.Σημειωτέον ότι κανείς από τους διδάσκοντες δεν είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου. Βέβαια είναι αρκετές οι διδάσουσες που εκπονούν μεταπτυχιακή εργασία ή και διδακτορική διατριβή, με επιβλέποντες καθηγητές από το Πανεπιστήμιο του Ντανιέτσκ ή του Κιέβου, αφού κανένας διδάσκων στο Ινστιτούτο δεν είναι διδάκτωρ και δεν μπορεί να αναλάβει την επίβλεψη τέτοιων πονημάτων. Η αλήθεια είναι πως ο φόρτος εργασίας στο Ινστιτούτο καθιστά πολύ δύσκολη την ενασχόληση με τις περαιτέρω σπουδές αν και υπάρχει η διάθεση. Οι ώρες εργασίας, συγκρινόμενες με το εργασιακό καθεστώς που ισχύει στην Ελλάδα στον εκπαιδευτικό χώρο είναι πάρα πολλές, ακόμα και σε σχέση με τη δική μας Μέση Εκπαίδευση. Διδάσκουν οκτώ ώρες ημερησίως (4 δίωρα), χώρια η διοικητική ή οργανωτική εργασία. Σημειωτέον ότι πολλές από τις εκδηλώσεις και εργασίες του Ινστιτούτου, όπως η Πανουκρανική μαθητική και φοιτητική ολυμπιάδα καθώς και οι κρατικές εξετάσεις στο τέλος της χρονιάς διεξάγονται Σαββατοκύριακο. Κάποτε η ποσότητα και η μεγάλη συνέπεια ως προς αυτή, αποβαίνει εις βάρος της ποιότητας. Για παράδειγμα, η επιστημονική εβδομάδα που διεξάγεται τον Απρίλιο, περιλαμβάνει παρουσιάσεις φοιτητών ή διδασκόντων, οι οποίες γίνονται αφού ολοκληρωθούν τα τέσσερα δίωρα, αντί να είναι το κεντρικό γεγονός της εβδομάδας και απευθύνονται σε ένα κουρασμένο ακροατήριο.

Τα σεμινάρια και τα προγράμματα γλώσσας που οι διδάσκουσες παρακολουθούν στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, αποδίδουν τα μέγιστα και η θετική τους επίδραση είναι αναμφίβολη, αφού οι διδάσκουσες με αυτό τον τρόπο ανανεώνουν την επαφή τους με τη νεοελληνική αλλά και αποκτούν βιβλιογραφική και γνωστική κατάρτιση που μετά τη χρησιμοποιούν κατά τα μαθήματά τους.

Σχετικά με την εισαγωγή των φοιτητών στο Ινστιτούτο, αυτή γίνεται με εξετάσεις ή με δίδακτρα. Οι επιτυχόντες στις εξετάσεις καταλαμβάνουν τις λεγόμενες κρατικές θέσεις, ο αριθμός των οποίων ορίζεται από το υπουργείο, ενώ ο αριθμός θέσεων για όσους πληρώνουν δίδακτρα είναι απεριόριστος. Όπως σε όλα τα φιλολογικά τμήματα, για την εισαγωγή τους στο Ινστιτούτο οι φοιτητές εξετάζονται προφορικά στην ιστορία και σε μια ξένη γλώσσα και με γραπτές εξετάσεις στην ουκρανική γλώσσα. Επειδή στη Γενική Εκπαίδευση τα μαθήματα της ελληνικής γλώσσας δεν είναι υποχρεωτικά (με εξαίρεση δέκα σχολεία), δεν έχει ακόμα διασφαλιστεί η συνέχεια ανάμεσα στην εκμάθηση της ελληνικής στη Γενική Εκπαίδευση και στο Ινστιτούτο -κάτι που αποτελεί μακροπρόθεσμο στόχο- γι αυτό οι υποψήφιοι δεν εξετάζονται στη γνώση της ελληνικής και ξεκινούν όλοι στο πρώτο έτος την εκμάθησή της, ως αρχάριοι.

Περίπου το 50% των φοιτητών ή και περισσότεροι, είναι ελληνικής καταγωγής, εφόσον το ενδιαφέρον τους για τη νεοελληνική γλώσσα είναι αυξημένο, καθώς νιώθουν πως τους διασφαλίζει μία συνέχεια με τις εθνικές και πολιτιστικές τους ρίζες.

Σχετικά με το Πρόγραμμα Σπουδών, τα μαθήματα και τη γλώσσα στην οποία διδάσκονται, οι φοιτητές ξεκινούν όλοι στο πρώτο έτος ως αρχάριοι. Στο πρώτο έτος διδάσκονται την ελληνική γλώσσα (οι γραμματικοί κανόνες στα ρωσικά), την ουκρανική γλώσσα, τα λατινικά και τη δεύτερη ξένη γλώσσα η οποία είναι γαλλικά ή γερμανικά ή αγγλικά. Τα υπόλοιπα μαθήματα τα διδάσκονται στα ρωσικά. Στα υπόλοιπα έτη αυξάνονται σταδιακά οι ώρες διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, στο δεύτερο έτος προστίθεται η πρακτική της γλώσσας που διδάσκεται από Έλληνα εκπαιδευτικό και η θεωρητική φωνητική που διδάσκεται στα ελληνικά, ενώ τα υπόλοιπα μαθήματα διδάσκονται στα ρωσικά. Από το δεύτερο έτος και κάθε έτος, οι φοιτητές εκπονούν μία ετήσια εργασία. Στο τρίτο έτος αυξάνονται σημαντικά οι ώρες διδασκαλίας της ελληνικής (κύρια ξένη γλώσσα, πρακτική της γλώσσας, ακρόαση, ανάλυση κειμένων) και πρόσφατα και τα ειδικά μαθήματα που διδάσκονται στην ελληνική, όπως ιστορία της ελληνικής γλώσσας, πατριδογνωσία (ιστορία και γεωγραφία της Ελλάδας), λεξικολογία. Στο τέταρτο έτος συνεχίζεται η διδασκαλία της ελληνικής ως κύριας ξένης γλώσσας (πρακτική και θεωρητική γραμματική, ακρόαση, ανάλυση κειμένων, κείμενα του τύπου), από την τρέχουσα ακαδημαϊκή χρονιά διδάσκεται στην ελληνική γλώσσα η υφολογία, η ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας, ανάλυση κειμένου, πρακτική της μετάφρασης, ανάγνωση λογοτεχνικών κειμένων. Κατά τη διάρκεια του τέταρτου έτους, στις αρχές του δεύτερου εξάμηνου κάνουν πρακτική διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας, σε διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα, ενώ στο πρώτο εξάμηνο του πέμπτου έτους κάνουν πρακτική διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας, άλλοι σε σχολεία της Γενικής Εκπαίδευσης και άλλοι στο Ινστιτούτο, με επίβλεψη καθηγητών. Στη διάρκεια του πέμπτου έτους εκπονείται η πτυχιακή εργασία, η οποία γράφεται κατ επιλογήν στη ρωσική ή στην ελληνική γλώσσα.

Σχετικά με τη διδακτική μέθοδο που ακολουθείται, κυριαρχεί η γραμματικο-μεταφραστική μέθοδος ενώ η προσέγγιση της γλώσσας είναι κατά κύριο λόγο δομική. Συγκεκριμένα, πάντα γίνεται μετάφραση του λεξιλογίου και στη συνέχεια του κειμένου στη ρωσική γλώσσα και η δομική προσέγγιση στηρίζεται στη διδασκαλία των γραμματικών κανόνων, η διατύπωση των οποίων γίνεται συχνά στη ρωσική γλώσσα. Οι ασκήσεις είναι μηχανιστικές και κυρίως κλειστού τύπου, με προτάσεις ξεκομμένες από τα συμφραζόμενα ενός κειμένου, ή μεταφραστικές.

Η αξιολόγηση γίνεται ή με εξετάσεις ή απλά με τη βαθμολογία του διδάσκοντα. Οι εξετάσεις είναι στη συντριπτική πλειοψηφία τους προφορικές και σπάνια αξιολογούνται οι φοιτητές στην παραγωγή γραπτού λόγου.

Αναφορικά με τα περιεχόμενα διδασκαλίας και τα διδακτικά εγχειρίδια που χρησιμοποιούν οι διδάσκουσες, την ελληνική γλώσσα ως ξένη τη διδάσκουν χρησιμοποιώντας ως βάση τους επτά τόμους του Χόρικαφ και συμπληρωματικά αρκετά εγχειρίδια Ελληνικών Πανεπιστημίων και συγγραφέων ( τα νέα ελληνικά για ξένους, επικοινωνήστε ελληνικά, πιστοποίηση επάρκειας της ελληνομάθειας, ελληνικά για προχωρημένους, ξέρετε ελληνικά; στη χώρα του Αριστοτέλη, μαθαίνω ελληνικά, ελληνικά τώρα κ. ά.). Σχετικά με τα ειδικά μαθήματα, οι διδάσκουσες χρησιμοποιούν τα βιβλία που υπάρχουν στην κεντρική βιβλιοθήκη του Ινστιτούτου αλλά και στο Κέντρο Ελληνικής Εκπαίδευσης που ιδρύθηκε από το Κέντρο Μαύρης Θάλασσας. Γενικά, μέχρι τώρα παρατηρείται μια δυσκαμψία στη χρήση των ειδικών βιβλίων –τα πιο δημοφιλή και χρησιμοποιημένα είναι αυτά της ελληνικής ως ξένης γλώσσας και τα βιβλία με ασκήσεις μηχανιστικού τύπου.

Όσον αφορά στην υλικοτεχνική υποδομή και στα εποπτικά μέσα διδασκαλίας, χρησιμοποιείται στα μαθήματα βίντεο και πολύ συχνά κασετόφωνο για την ακρόαση και κατανόηση προφορικού λόγου ή και ελληνικών τραγουδιών. Οι δύο βιβλιοθήκες που προαναφέρθηκαν διαθέτουν βασικά βοηθήματα και βιβλία όπως λεξικά, λογοτεχνικά έργα και κάποια επιστημονικά, όμως σαφώς οι ανάγκες είναι μεγαλύτερες και υπάρχουν πάντα περιθώρια ουσιαστικών ενισχύσεων οι οποίες είναι αρκετά συχνές και γίνονται από διάφορους φορείς, Πανεπιστημιακά και άλλα Ιδρύματα, ή Δήμους της Ελλάδας. Ενθαρρυντικό και πολλά υποσχόμενο είναι το γεγονός ότι με την υλική – οικονομική υποστήριξη ενός τρέχοντος προγράμματος του ΥΠΕΞ, πρόκειται σύντομα να λειτουργήσει σπουδαστήριο-βιβλιοθήκη με Ηλεκτρονικούς Υπολογιστές και σύνδεση στο διαδίκτυο, σύμφωνα με τα πρότυπα των σπουδαστηρίων των Ελληνικών ΑΕΙ, κάτι που αναμένεται να βελτιώσει κατά πολύ τη χρήση των υπαρχόντων βιβλίων.

Ακολουθούν κάποιες προτάσεις που προκύπτουν από την ανωτέρω περιγραφή.

Ως προς τις διδακτικές μεθόδους, είναι καιρός να ξεπεραστεί η γραμματικομεταφραστική, να προσεγγίζονται τα γλωσσικά φαινόμενα μέσα από κείμενα και όχι μεμονωμένα, να γίνεται ευρεία χρήση ελληνικού ερμηνευτικού λεξικού και όχι αποκλειστικά ελληνορωσικού, να καλλιεργηθούν οι ομαδικές εργασίες. Να εισαχθούν στα μαθήματα της γλώσσας στοιχεία επικοινωνιακής και επαγωγικής μεθόδου, δηλαδή μια προσέγγιση από τη χρήση στη δομή, από την πραγματικότητα της γλώσσας στην παρατήρηση, με συνακόλουθη την εξαγωγή συμπερασμάτων και τον εντοπισμό των κανονικοτήτων του γλωσσικού συστήματος. Επίσης είναι πιο ολοκληρωμένη η κατάκτηση της ξένης γλώσσας όταν καλλιεργούνται και οι τέσσερις γλωσσικές επικοινωνιακές δεξιότητες ( κατανόηση και παραγωγή προφορικού και γραπτού λόγου). Επιπλέον, εάν δίνεται στα ειδικά μαθήματα βιβλιογραφία στην οποία να επισημαίνεται ποια από τα προτεινόμενα βιβλία υπάρχουν στη βιβλιοθήκη, διευκολύνεται η πρόσβαση των φοιτητών στα υπάρχοντα βιβλία και η αξιοποίησή τους. Σχετικά με τη βιβλιογραφία σημειώνουμε ότι παρατηρείται μία προσκόλληση στη ρωσόφωνη βιβλιογραφία, η οποία ναι μεν είναι πλούσια και με μεγάλη παράδοση, χρειάζεται όμως και ένα άνοιγμα προς την αγγλόφωνη βιβλιογραφία της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας - εφόσον μάλιστα οι φοιτητές διδάσκονται στην πλειοψηφία τους την αγγλική- προκειμένου να υπάρχει συναλλαγή γνώσεων και διακειμενική συνομιλία των κειμένων και της γνώσης.

Το Ινστιτούτο ήδη κατάφερε πολλά στο επίπεδο της γλωσσομάθειας κι αυτό είναι φανερό από τον αριθμό των φοιτητών/ τριών κι απόφοιτων που μιλάν ελληνικά καλού έως πολύ καλού επιπέδου. Τώρα όμως που έκλεισε ήδη τον όγδοο χρόνο λειτουργίας του, θεωρούμε ότι έχουν ωριμάσει οι συνθήκες ώστε να επαναπροσδιορίσει τους στόχους του επαναπροσαρμόζοντας σύμφωνα με αυτούς το Αναλυτικό Πρόγραμμα σπουδών και τα περιεχόμενα διδασκαλίας, εγκαινιάζοντας έναν νέο κύκλο, πιο ώριμο και ουσιαστικό. Συγκεκριμένα, είναι καιρός να υπερβεί το ρόλο του Σχολείου ελληνομάθειας και να λειτουργήσει ως επιστημονικός φορέας και θεματοφύλακας του ελληνικού πολιτισμού, της Αζοφικής αλλά και του ευρύτερου ελληνισμού. Θα μπορούσε λοιπόν να κατανείμει το сuriculum έτσι ώστε στα τρία πρώτα έτη σπουδών να επιτυγχάνεται ο στόχος της ελληνομάθειας και τα επόμενα δύο χρόνια να προσανατολίζεται σαφώς στη γνώση και μελέτη του ελληνικού πολιτισμού (ιστορία, λογοτεχνία) μέσα από μαθήματα με συνέχεια θεματική και μέσα από συγκεκριμένα περιεχόμενα διδασκαλίας και διδακτική ύλη που θα διέπονται από συστηματικότητα και δε θα εξαρτώνται από την καλή θέληση του κάθε διδάσκοντα.

Επιπλέον, αν ένας από τους στόχους είναι η εκπαίδευση δασκάλων της ελληνικής γλώσσας, το ΑΠ μπορεί να εμπλουτιστεί με μαθήματα σύγχρονης διδακτικής και μεθοδολογίας.

Επίσης ένας αναβαθμισμένος ρόλος που καλείται να παίξει το Ινστιτούτο, είναι αυτός της ετοιμασίας των μελλοντικών δασκάλων της ελληνικής ως ξένης στην Πρωτοβάθμια, αλλά και του φορέα της συνεχούς επιμόρφωσής τους με οργάνωση σεμιναρίων και συνεδρίων με Ουκρανούς και Έλληνες επιστήμονες. Ευχής έργον είναι να παρέχει στο μέλλον και μεταπτυχιακές σπουδές.

Επίσης είναι καλό να γίνεται με συνέχεια και συνέπεια και η επιμόρφωση των διδασκουσών στο Ινστιτούτο, στην Ελλάδα. Το επίπεδο ελληνομάθειάς τους είναι ήδη προχωρημένο και τους επιτρέπει, εκτός από μαθήματα γλώσσας, να παρακολουθούν στην Ελλάδα, και μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών που θα έχουν προσαρμοσμένη την ύλη στις δικές τους μαθησιακές ανάγκες και στη βελτίωση του διδακτικού τους έργου, την ενημέρωση και την επαφή με τις σύγχρονες επιστημονικές τάσεις στην παιδαγωγική, τη διδακτική ξένων γλωσσών, τη μεθοδολογία, τη λογοτεχνία.

Προς αυτή την κατεύθυνση απαιτείται εκ μέρους της Ελλάδας ένας συντονισμός των προγραμμάτων επιμόρφωσης που θα εξασφαλίζουν όχι μόνο τη συνέχεια αλλά και τη σταδιακή βελτίωση του επιπέδου γνώσεων των διδασκουσών. Επίσης οι Έλληνες εκπαιδευτικοί που αποσπώνται σε αυτή την ευαίσθητη περιοχή, είναι σκόπιμο να επιμορφώνονται και να ενημερώνονται σε επαρκή σεμινάρια πριν ακόμη μεταβούν στην περιοχή για την άσκηση του έργου τους.

Αναφορικά με τη σύνδεση του Ινστιτούτου με το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο λειτουργεί, δεδομένου ότι η διαδραστική και αμφίδρομη σύνδεση είναι ένας σημαντικός στόχος του κάθε Πανεπιστημιακού Ιδρύματος, έχουμε να παρατηρήσουμε τα εξής: Είναι γνωστό σε όσους έχουν ενδιαφερθεί για την περιοχή, ότι σ αυτή ζει ένας συμπαγής ελληνισμός, με έντονα πολιτιστικά χαρακτηριστικά, ο οποίος μιλάει μια τοπική διάλεκτο που παρουσιάζει ιδιαίτερο γλωσσολογικό ενδιαφέρον, τα ρωμέικα όπως τα αποκαλούν οι ίδιοι, γνωστά στη βιβλιογραφία ως ταυρορωμέικη, ή Κριμαιοαζοφική διάλεκτος ή Μαριουπολίτικα. Συγκεκριμένα, πρόκειται για ομάδες ιδιωμάτων-οι ερευνητές τις διακρίνουν με βάση τα φωνολογικά και μορφολογικά τους χαρακτηριστικά ή με βάση την ομοιότητά τους με τη νεοελληνική σε 3-5 ομάδες- των οποίων το λεξιλόγιο αποτελείται κυρίως από ελληνικές λέξεις όπου περιλαμβάνονται πολλοί αρχαϊσμοί, αλλά και από μεγάλο αριθμό δανείων από τη ρωσική κι από την ταταρική, ως αποτέλεσμα των γλωσσικών και πολιτιστικών επαφών και της μακροχρόνιας συνύπαρξης, πριν ακόμα γίνει η μετοίκηση από την Κριμαία. Σημειωτέον, ότι το Ινστιτούτο, παρά τη στενή του συνεργασία με την Ομοσπονδία των ελληνικών Ουκρανικών συλλόγων που εδρεύει στη Μαριούπολη, δεν έχει καταφέρει μέχρι στιγμής να παίξει το ρόλο του θεματοφύλακα του τεράστιου πολιτιστικού και γλωσσικού πλούτου των ελλήνων της περιοχής, παρόλο που στο παρελθόν έχουν γίνει προσπάθειες για τη δημιουργία Αρχείου και Κέντρου Ερευνών. Έχουν γίνει αρκετές μεμονωμένες συλλογές λαογραφικού και γλωσσικού υλικού, οπότε χρειάζεται ο συντονισμός τους και ο εμπλουτισμός τους. Θεωρούμε ότι το Ινστιτούτο, ως πνευματικός φορέας της περιοχής, είναι και ο πιο αρμόδιος φορέας για τη διαφύλαξη αυτού του ιδιαίτερου πολιτιστικού κεφαλαίου και μπορεί να παίξει το ρόλο του συντονιστή σε αυτές τις προσπάθειες. Προς αυτή την κατεύθυνση είχε διεξαχθεί το έτος 1999 συνέδριο με θέμα την ιστορία των Ελλήνων της Αζοφικής, όπου συμμετείχαν σύνεδροι από την Ουκρανία και την Ελλάδα.

Το να επιχειρηθεί μια ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη πρόταση για την ποιοτική αναβάθμιση της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στην περιοχή, προϋποθέτει ειδικές μελέτες και εξειδικευμένες γνώσεις. Εμείς, επιχειρούμε να εκφράσουμε κάποιες σκέψεις- προτάσεις, που απορρέουν από την παρουσία μας στο χώρο, τη διδακτική εμπειρία μας και την επιτόπια παρατήρηση.

Καταρχάς, αναφορικά με τη σχέση της Ελληνικής Πολιτείας με την Ελληνόγλωσση Εκπαίδευση στην περιοχή, τίθεται το ερώτημα ποιοι είναι οι στόχοι της και αν πληρούνται. Η Ελληνική Πολιτεία στοχεύει σε μια προετοιμασία παλιννόστησης ή μετανάστευσης προκειμένου να επιτευχθεί μια ομαλή ενσωμάτωση στη χώρα υποδοχής οπότε η εκπαιδευτική πολιτική μετατρέπεται σε μεταναστευτική πολιτική και πολιτική αφομοίωσης ή μήπως οι στόχοι είναι καθαρά εκπαιδευτικοί προκειμένου να διατηρηθεί και να διαδοθεί ο ελληνικός πολιτισμός; Αν ισχύει το δεύτερο, τότε η εκπαιδευτική πολιτική πρέπει να οργανωθεί και να συντονιστεί σε ένα μικρο- και μακροεπίπεδο για την ενίσχυση και ευημερία της ομογένειας η οποία αποτελεί γέφυρα φιλίας και συνεργασίας ανάμεσα στο Ελληνικό και Ουκρανικό πολιτισμό και τότε θα μιλάμε για τη διαμόρφωση μιας πολιτιστικής δυναμικής. Πρέπει να οριστούν ξεκάθαρα οι ρόλοι και οι αρμοδιότητες των εμπλεκόμενων φορέων. Όλοι αυτοί οι φορείς - Ομοσπονδία ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας, Γραφείο Συντονιστή Εκπαίδευσης του Κιέβου υπό την εποπτεία του ΙΠΟΔΕ, το ΣΑΕ και άλλοι- πρέπει να κινηθούν συντονισμένα στα πλαίσια μιας ενιαίας εκπαιδευτικής πολιτικής με ξεκάθαρους στόχους.