lectrice writes, "Ευδοκία Παπαγιαννοπούλου
To άρθρο της κας Ιωάννας Σουφλέρη δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ της 17ης Φεβρουαρίου 2007.
Η μετάφραση του στα γαλλικά έγινε από την Μονίκ Κλοτύς και την Ευγενία Κωνσταντόγλου στα πλαίσια του μαθήματος «Μετάφρασης Ελληνικά-Γαλλικά» που διδάσκεται απο την Εύη Παπαγιαννοπούλου στη Σχολή Μετάφρασης και Διερμηνείας, πρώην Ε.Ι.Ι, και στους φοιτητές του Μεταπτυχιακού Τμήματος του Γλωσσολογικού Ινστιτούτου στο Πανεπιστήμιο της Μονς-Αινώ στο Βέλγιο. Η υπό δημοσίευση μετάφραση αναθεωρήθηκε και διορθώθηκε από την Ε.Παπαγιαννοπούλου και προϋποβλήθηκε για έγκριση στην συγγραφέα. Δημοσιεύεται με την άδεια της καθώς και την άδεια του εκδότη τους οποίους και ευχαριστούμε.

Le présent article de Ioanna Soufleri a été publié dans le Journal grec « To Vima », le 18 février 2007, page H02, sous référence ci- mentionnée. Il a été traduit en français par Monique Clotuche et Evgenia Konstantoglou dans le cadre du Cours de « Traduction grec-français » donné par Evi Papayannopoulou aux étudiants de la Faculté de Traduction- Interprétation - E.I.I. ainsi qu’à ceux du Master Complémentaire en Sciences du Langage de l’Institut de Linguistique à l’Université de Mons-Hainaut en Belgique. La traduction, revue et corrigée par E. Papayannopoulou, a été soumise pour accord à l’auteur. Nous la publions après avoir reçu son autorisation ainsi que l’accord préalable de l’éditeur et nous leur adressons nos sincères remerciements."

20 Μαΐου 2008

Espoirs et pièges des analyses génétiques
par Ioanna Soufleri

La science génétique et la communauté médicale nous proposent à l’heure actuelle environ 9000 analyses génétiques différentes. Pour s’y retrouver dans ce fatras de propositions, chacun de nous a besoin d’une boussole… Pour mieux comprendre ces différentes analyses et savoir ce qu’elles signifient pour les malades et pour les bien- portants, nous avons demandé le concours des experts du Laboratoire de Médecine Génétique de l’Université d’Athènes à l’Hôpital des Enfants « Sainte Sophie ». Le directeur, Monsieur le Professeur Emmanuel Kanavakis, Jan Treager-Synodinou, Maître assistant, et Maria Tzeti, Lectrice, ont analysé pour les lecteurs de « To Vima » la raison d’être des examens génétiques. Préparez-vous à un cours de génétique et de connaissance de soi.

Allèles ou gènes « sauvages » et gènes « cultivés » (apprivoisés)

Le dénominateur commun de tous les examens génétiques est l’ADN.
Les experts recherchent dans cette molécule les particularités liées à des maladies. Elles concernent les changements de l’ADN, qu’ils soient de petite ou de grande importance, ou qu’ils se traduisent par des mutations.

Habituellement, pour un test génétique, il suffit de prélever quelques millilitres de sang chez le patient. Par contre, pour les examens sanguins habituels (glucose, cholestérol, détermination de l’hématocrite, …), les résultats ne sont pas faciles à interpréter pour un profane. Que peut donc signifier la présence d’une mutation dans un de nos gènes ?

Le type de mutation et l’identité du gène détectés sont des paramètres qui détermineront la réponse. Certaines mutations n’ont aucune incidence sur la fonction du gène; en revanche, d’autres entraînent une destruction complète de ce dernier. Une diminution partielle de la fonction du gène peut avoir des conséquences graves sur la santé du patient, si ce gène est d’une importance capitale pour sa vie.

Pour mener des recherches sur les mutations à l’intérieur d’un gène, les scientifiques doivent connaître la forme du gène (normal ou « de type sauvage » comme il est appelé dans le jargon des biologistes). Ensuite, il est important de connaître le fonctionnement du gène en question et la manière dont le dysfonctionnement peut avoir une incidence sur la maladie déterminée. Ces connaissances supposent des recherches longues et laborieuses, intensifiées à l’heure actuelle, grâce à la technologie. Ainsi, sont mis en lumière des gènes de plus en plus fréquents en rapport avec des maladies. La capacité des experts de les dépister chez les patients par ce que nous appelons «analyse génétique » s’est élargie.

Gènes et maladies

Il importe de signaler qu’il n’existe pas de « gènes de maladies ».
Les gènes constituent l’information codée de la composition des protéines.

Il se peut qu’une affection résulte d’anomalies dans cette information. Cependant, on ne peut distinguer les gènes en gênes de maladie ou en gênes de santé. Or, on a l’habitude de classer les maladies héréditaires en deux grandes catégories : les maladies monogéniques et les maladies multifactorielles (ou polygéniques). Les premières résultent de mutations qui surviennent dans un seul gène, tandis que pour les autres la présence de mutations dans plusieurs de ces gènes et peut-être une influence de l’environnement sont sans doute requises (tabagisme, alimentation, …).

Maladies monogéniques

Appartiennent à la catégorie des maladies monogéniques héréditaires la thalassémie, la mucoviscidose, la dystrophie musculaire (myopathie), la maladie de Huntington, l’hypercholestérolémie familiale.

Dans la population grecque, les cas d’anémie méditerranéenne et de fibrose cystique sont plus fréquents. De même, dans certaines zones géographiques, apparaissent avec une plus grande fréquence la maladie de Naxos et la maladie de Wilson.

Les porteurs de la thalassémie présentent une mutation dans un des deux gènes à la base desquels se trouvent les deux modules protéiques de l’hémoglobine, la protéine des globules rouges, responsable du transport de l’oxygène dans l’organisme. Les enfants atteints de thalassémie (qui ont hérité de deux gènes pathologiques) doivent recevoir du sang à intervalles réguliers.

La mucoviscidose est caractérisée par une augmentation de la production d’une viscosité pâteuse (mucus épais) qui crée des problèmes dans le fonctionnement physiologique du poumon et conduit progressivement à ce qu’il soit altéré. Le gène jouant un rôle déterminant dans la constitution du mucus est le gène de la protéine CFTR (Cystic Fibrosis Transmembrane Conductance Regulator).
Il fonctionne comme un canal pour permettre le passage d’ions de chlore dans la cellule (canal sodium épithélial). Quand le canal chlore fonctionne mal, principalement dans les cellules épithéliaques du tissu muqueux, la mucosité devient plus épaisse et obstrue les petites voies pulmonaires. Elle influence aussi la fonction exocrine du pancréas, particulièrement chez les personnes qui ont subi de profondes mutations, conduisant à une déficience pancréatique. Les enfants qui souffrent d’une insuffisance pancréatique doivent prendre des enzymes pancréatiques après le repas afin d’aider la digestion. L’épaississement de la mucosité conduit à de fréquentes infections et à une complète destruction du tissu pulmonaire. Ceci cause une atteinte de poumons, principal problème des malades.

En vue d’une prévention, les examens génétiques sont réalisés, tant chez les futurs parents que sur les embryons, avant insémination artificielle. Leurs résultats peuvent orienter des prises de décisions importantes. Force est de constater que les cas de la thalassémie dans la région ont régressé à partir du moment où on pouvait réaliser des examens sur les futurs parents et les embryons. Aussi, après avoir posé le diagnostic de l’hypercholestérolémie familiale chez l’enfant, on peut lutter contre cette dernière par un suivi médicamenteux approprié afin d’éviter les effets nuisibles dus à la hausse du taux de cholestérol.

L’intensité des symptômes de l’affection peut varier même pour les maladies monogéniques héréditaires. Ce fait rend la prise de décisions difficile.
L’exemple de la mucoviscidose est caractéristique : selon la position de la mutation qu’a subie le gène qui fournit les indications pour la composition de la protéine CFTR (plus de 1500 mutations ont été répertoriées dans ce grand gène), la maladie peut être asymptomatique, de forme légère ou très grave.

Maladies multifactorielles

Si l’on peut facilement déterminer l’incidence sur la santé d’une mutation détectée dans un gène à l’origine d’une maladie monogénique, il n’en est pas de même pour les maladies multifactorielles comme le cancer, le diabète ou les affections cardiaques, notamment. Pour ces maladies, l’examen génétique (qui, il faut le rappeler, dépiste les mutations et non pas les maladies) peut être indicatif mais pas déterminant. En d’autres termes, il peut servir pour définir un taux de risque élevé de développer une maladie, mais n’autorise aucune certitude sur l’apparition de cette maladie. Dans ce cas, les décisions à prendre sont propres à chacun.

Cancer du sein

Le cancer du sein constitue un exemple de maladie multifactorielle qui se soigne très bien : A la lumière de la littérature internationale, plus de 65 % des cancers du sein sont sporadiques. Ils se déclenchent par hasard et n’ont aucune composante héréditaire. Les cancers du sein restants sont familiaux, mais nous ne connaissons que quelques gênes en rapport avec ce type de cancer.

Parmi les gènes les mieux étudiés, le BRCA1 et le BRCA2 sont responsables de 5 à 10 % des cas. Un examen génétique est mis au point pour explorer ces gènes.
S’il est constaté qu’une femme présente une mutation au niveau des gènes précités, nous pouvons (en fonction de l’emplacement de la mutation) penser qu’elle court, tout au long de sa vie, des risques allant de 50 à 85 % de développer un cancer du sein.

Quel est en pratique le sens de cette information? Développera-t-elle, oui ou non, un cancer du sein une femme qui présente 75 % de risques, à la lecture des résultats de l’examen? L’examen génétique ne peut donner de réponse- ni négative ni positive- à cette question. L’examen de cette femme hypothétique combiné à nos connaissances puisées dans la littérature nous permet d’aboutir à certaines conclusions logiques. De la même manière, on pourrait tirer des conclusions pour d’autres maladies multifactorielles. Sachant que 65 % des cancers du sein sont sporadiques, nous concluons qu’ils ne sont pas dépistés grâce aux tests génétiques. Même si la science avait la possibilité de nous soumettre à l’examen des gènes en rapport avec le cancer du sein -possibilité qu’elle n’a d’ailleurs pas-, les résultats négatifs ne signifieraient pas pour autant que nous ne souffririons pas d’un cancer du sein, puisque, en aucun cas, elle ne pourrait nous affirmer que nous ne tomberions pas sous le coup des 65 % des cancers qui surviennent par hasard.

Première conclusion : le résultat négatif du test ne doit pas nous tranquilliser ni nous faire oublier de passer une mammographie.

Au niveau de la population, le fait de savoir qu’on attribue aux gènes BRCA1 et BRCA2 seulement un faible taux des cas (5 à 10%) signifie que, même si on soumettait toute la population féminine à un examen pour ces gènes, nous ne pourrions dépister qu’un faible pourcentage parmi celles susceptibles de présenter un cancer du sein.

Deuxième conclusion : Soumettre l’ensemble des femmes à un examen pour constater l’état des gènes précités n’a aucun sens. (Selon la pratique internationale, le test de dépistage des mutations des gènes BRCA1 et BRCA2 est indiqué pour les femmes dans les familles desquelles plus de deux cas de cancers du sein ont été déclarés dès leur jeune âge. En d’autres termes, si votre grand-mère a développé un cancer du sein après ses 70 ans, il n’y a vraiment pas lieu de subir cet examen. Par contre, si votre mère, sa sœur et votre cousine ont présenté la maladie avant la ménopause, le test vous est sans doute conseillé.

Pour en revenir à la femme de notre exemple, 75 % de risques de développer un cancer du sein laissent également 25 % de probabilités que la maladie n’apparaisse jamais.

Troisième conclusion : les résultats positifs de cet examen génétique ne sont pas des sentences. Ce sont de simples informations qui, si elles sont correctement exploitées, pourraient assurer une prévention.

Dilemmes éthiques

Indépendamment des catégories dans lesquelles on les classe (monogènes ou multifactorielles), les maladies à composante héréditaire ont une caractéristique complémentaire : elles ne concernent pas une seule personne. Nos gènes nous sont transmis par nos parents et nous les léguons à nos enfants. Ce fait signifie que le résultat positif d’un examen génétique peut concerner des ascendants et des descendants. La gestion de cette information n’est pas évidente. Il se peut que nous voulions être informés des possibilités d’être atteints d’un cancer du colon. Cela ne signifie cependant pas que notre frère désire en être aussi informé. Est-il juste d’informer nos enfants du risque qu’ils courent de développer une maladie pour laquelle il n’y a pas de remède ? Sommes-nous sûrs de vouloir nous-mêmes recevoir une telle information ?

Vous aurez sans doute remarqué que la rapidité du progrès accompli dans la localisation des gènes et le développement des examens de dépistage ne va pas de pair avec la rapidité dans la recherche des traitements.

To Βήμα 18/02/2007, σελ. Η02
Κωδικός άρθρου Β14994Η021
ID : 283805

Ελπίδες και παγίδες στις ΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ
ΙΩΑΝΝΑ ΣΟΥΦΛΕΡΗ
Η γενετική επιστήμη και η ιατρική κοινότητα μας προσφέρουν αυτή τη στιγμή περί τις 9.000 διαφορετικές γενετικές εξετάσεις! Οπως αντιλαμβάνεσθε, μέσα σ' αυτόν τον κυκεώνα προσφοράς ο καθένας από εμάς χρειάζεται πυξίδα... Προκειμένου να προσεγγίσουμε τις προσφερόμενες γενετικές εξετάσεις και τι μπορεί αυτές να σημαίνουν για τους ασθενείς και τους υγιείς ζητήσαμε τη συνδρομή των ειδημόνων του Εργαστηρίου Ιατρικής Γενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Νοσοκομείο Παίδων «Αγία Σοφία»: ο διευθυντής του εργαστηρίου αναπληρωτής καθηγητής κ. Εμμανουήλ Καναβάκης, η επίκουρη καθηγήτρια κυρία Jan Treager-Συνοδινού και η λέκτωρ κυρία Μαρία Τζέτη ανέλυσαν για τους αναγνώστες του «Βήματος» την ουσία των γενετικών εξετάσεων. Ετοιμαστείτε για ένα μάθημα γενετικής και αυτογνωσίας!
«Αγρια» και «ήμερα» γονίδια
Κοινός παρονομαστής όλων των γενετικών εξετάσεων είναι το DNA. Οι ειδικοί επιστήμονες που πραγματοποιούν τις εξετάσεις αναζητούν στο μόριο αυτό τις ιδιαιτερότητες εκείνες που συνδέονται με ασθένειες. Οι ιδιαιτερότητες αφορούν μικρής ή μεγάλης έκτασης αλλαγές του DNA, τις μεταλλάξεις. Συνήθως για μια γενετική εξέταση δεν απαιτείται από τον εξεταζόμενο παρά η χορήγηση μερικών χιλιοστολίτρων αίματος. Εν αντιθέσει όμως προς τις συνήθεις εξετάσεις αίματος (π.χ., για επίπεδα σακχάρου και χοληστερίνης ή για προσδιορισμό του αιματοκρίτη), οι απαντήσεις που λαμβάνει κανείς ύστερα από μια γενετική εξέταση δεν είναι εύκολα κατανοητές από τον μη ειδικό. Τι μπορεί να σημαίνει λοιπόν η παρουσία μιας μετάλλαξης σε κάποιο γονίδιό μας; Το είδος της μετάλλαξης και η ταυτότητα του γονιδίου στο οποίο αυτή ανιχνεύεται είναι οι παράμετροι που θα καθορίσουν την απάντηση στο παραπάνω ερώτημα: Υπάρχουν μεταλλάξεις οι οποίες δεν έχουν καμία επίπτωση στη λειτουργία του γονιδίου και υπάρχουν άλλες οι οποίες επιφέρουν ολική καταστροφή. Επιπροσθέτως, αν το γονίδιο είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του ατόμου, ακόμη και μερική μείωση της λειτουργικότητάς του εξαιτίας μιας μετάλλαξης μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του.
Είναι προφανές ότι για να μπορούν οι επιστήμονες να αναζητήσουν μεταλλάξεις σε κάποιο γονίδιο θα πρέπει να γνωρίζουν τη μορφή του κανονικού γονιδίου (ή γονίδιο «άγριου τύπου», όπως ονομάζεται στη γλώσσα των βιολόγων). Επίσης, θα πρέπει να γνωρίζουν τη λειτουργία τού εν λόγω γονιδίου και τον τρόπο με τον οποίο η διαταραχή της μπορεί να σχετίζεται με συγκεκριμένο νόσημα. Τα παραπάνω προϋποθέτουν πολύχρονες και επίπονες έρευνες, οι οποίες στην εποχή μας έχουν εντατικοποιηθεί, βοηθούσης και της τεχνολογίας. Ετσι, όλο και συχνότερα έρχονται στο φως γονίδια που σχετίζονται με ασθένειες και διευρύνεται η ικανότητα των επιστημόνων να τα ανιχνεύουν σε καθέναν από εμάς, πραγματοποιώντας αυτό που ονομάζουμε «γενετική εξέταση».
Γονίδια και ασθένειες
Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι δεν υπάρχουν «γονίδια ασθενειών». Τα γονίδια αποτελούν την κωδικοποιημένη πληροφορία για τη σύνθεση των πρωτεϊνών και μπορεί μια ασθένεια να προκύπτει από λάθη στην πληροφορία αυτή, όμως το αντίστοιχο γονίδιο δεν μπορεί να θεωρηθεί ούτε γονίδιο ασθένειας ούτε γονίδιο υγείας! Συνηθίζεται ωστόσο οι κληρονομικές ασθένειες να ταξινομούνται σε δύο μεγάλες ομάδες: στις μονογονιδιακές και στις πολυπαραγοντικές. Οι πρώτες προκύπτουν από μεταλλάξεις που συμβαίνουν σε ένα και μόνο γονίδιο, ενώ για την εμφάνιση των δευτέρων απαιτείται παρουσία μεταλλάξεων σε περισσότερα από ένα γονίδια και ίσως περιβαλλοντική επίδραση (όπως το κάπνισμα ή οι διατροφικές συνήθειες).
Μονογονιδιακές ασθένειες Στις μονογονιδιακές κληρονομικές ασθένειες εμπίπτουν η μεσογειακή αναιμία, η κυστική ίνωση, η μυϊκή δυστροφία, η αιμοφιλία, η νόσος του Χάντινγκτον, η οικογενής υπερχοληστεριναιμία. Στον ελληνικό πληθυσμό συχνότερες είναι η μεσογειακή αναιμία και η κυστική ίνωση. Επίσης με μεγάλες συχνότητες σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές εμφανίζονται η νόσος Νάξος και η νόσος Wilson.
Οι φορείς της μεσογειακής αναιμίας φέρουν μια μετάλλαξη σε ένα από τα δύο γονίδια βάσει των οποίων συντίθενται οι δύο πρωτεϊνικές υπομονάδες της αιμοσφαιρίνης, της πρωτεΐνης των ερυθρών αιμοσφαιρίων η οποία ευθύνεται για τη μεταφορά οξυγόνου στον οργανισμό. Τα παιδιά με μεσογειακή αναιμία (τα οποία έχουν κληρονομήσει δύο παθολογικά γονίδια) πρέπει να λαμβάνουν αίμα σε τακτά χρονικά διαστήματα. Η κυστική ίνωση χαρακτηρίζεται από αυξημένη παραγωγή παχύρρευστης βλέννης που δημιουργεί προβλήματα στη φυσιολογική λειτουργία του πνεύμονα και προοδευτικά οδηγεί στην καταστροφή του. Καθοριστικό ρόλο στη σύσταση της βλέννης παίζει το γονίδιο της πρωτεΐνης CFTR, η οποία λειτουργεί ως κανάλι για τη διέλευση ιόντων χλωρίου στο κύτταρο. Οταν δυσλειτουργεί το κανάλι χλωρίου (κυρίως στα επιθηλιακά κύτταρα βλεννογόνου ιστού) η βλέννη γίνεται πιο παχύρρευστη και αποφράσσει μικρούς αγωγούς στους πνεύμονες, αλλά επηρεάζει και την εξωκρινή μοίρα του παγκρέατος, ιδιαίτερα στα άτομα με βαριές μεταλλάξεις, οδηγώντας σε παγκρεατική ανεπάρκεια. Τα παιδιά με παγκρεατική ανεπάρκεια πρέπει να παίρνουν παγκρεατικά ένζυμα μετά την τροφή για να βοηθήσουν στην πέψη της τροφής. Το κύριο πρόβλημα των ασθενών όμως είναι η καταστροφή των πνευμόνων λόγω της παχύρρευστης βλέννης, η οποία οδηγεί σε συχνές λοιμώξεις και τελική καταστροφή του πνευμονικού ιστού.
Οι γενετικές εξετάσεις για την πρόληψη των παραπάνω ασθενειών γίνονται τόσο σε υποψηφίους γονείς όσο και σε έμβρυα πριν από την εμφύτευσή τους στη μήτρα και τα αποτελέσματά τους μπορούν να λειτουργήσουν σαν πυξίδα για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα κρούσματα μεσογειακής αναιμίας στη χώρα μειώθηκαν όταν κατέστη δυνατός ο έλεγχος των υποψηφίων γονέων και των εμβρύων. Αντιστοίχως, η διάγνωση της οικογενούς υπερχοληστεριναιμίας σε ένα παιδί μπορεί να αντιμετωπιστεί με κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή ώστε να αποφευχθούν οι βλαβερές συνέπειες των αυξημένων επιπέδων χοληστερόλης στον οργανισμό του.
Ακόμη όμως και για μονογονιδιακές κληρονομικές ασθένειες, η ένταση των συμπτωμάτων της νόσου μπορεί να ποικίλλει, πράγμα που καθιστά δύσκολη τη λήψη αποφάσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η κυστική ίνωση: Ανάλογα με τη θέση της μετάλλαξης στο γονίδιο που δίνει τις οδηγίες για τη σύνθεση της πρωτεΐνης CFTR (έχουν καταγραφεί περισσότερες από 1.500 μεταλλάξεις στο μεγάλο αυτό γονίδιο), η νόσος μπορεί να είναι ασυμπτωματική, ελαφράς ή πολύ βαριάς μορφής.
Πολυπαραγοντικές ασθένειες
Αν η επίπτωση στην υγεία της ανεύρεσης μιας μετάλλαξης σε γονίδιο που αφορά μονογονιδιακή νόσο είναι σχετικά εύκολο να προσδιοριστεί, δεν συμβαίνει το ίδιο με τις πολυπαραγοντικές ασθένειες, όπως παραδείγματος χάριν ο καρκίνος, ο διαβήτης και οι καρδιοπάθειες. Στις περιπτώσεις τέτοιων ασθενειών η γενετική εξέταση (η οποία, πρέπει να θυμόμαστε, ανιχνεύει μεταλλάξεις και όχι ασθένειες!) μπορεί να είναι ενδεικτική αλλά όχι ντετερμινιστική. Με άλλα λόγια, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένδειξη αυξημένου κινδύνου για την εμφάνιση μιας νόσου, αλλά όχι ως εγγύηση ότι η νόσος θα εμφανιστεί. Και σε μια τέτοια περίπτωση οι αποφάσεις γίνονται πολύ προσωπικές.
Καρκίνος του μαστού
Ενα πολύ καλά μελετημένο παράδειγμα πολυπαραγοντικής νόσου είναι ο καρκίνος του μαστού. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία, περισσότεροι από το 65% των καρκίνων του μαστού είναι σποραδικοί, συμβαίνουν δηλαδή τυχαία και δεν έχουν κληρονομική συνιστώσα. Οι υπόλοιποι καρκίνοι του μαστού είναι οικογενείς, αλλά δεν είναι γνωστά παρά μόνο κάποια από τα γονίδια που σχετίζονται με αυτούς. Από τα καλύτερα μελετημένα γονίδια είναι τα BRCA1 και BRCA2, στα οποία αποδίδεται το 5%-10% των κρουσμάτων και για τα οποία υπάρχει δυνατότητα γενετικής εξέτασης. Αν μια γυναίκα διαπιστωθεί ότι φέρει κάποια μετάλλαξη στα παραπάνω γονίδια, μπορεί (ανάλογα με τη θέση της μετάλλαξης) να διαθέτει από 50% ως 85% πιθανότητες να αναπτύξει καρκίνο του μαστού κατά τη διάρκεια της ζωής της.
Ποια είναι όμως η πρακτική σημασία της παραπάνω πληροφορίας; Θα αναπτύξει ή όχι καρκίνο του μαστού μια γυναίκα που βάσει της εξέτασής της φέρεται να διαθέτει 75% πιθανότητες; Η γενετική εξέταση δεν μπορεί να δώσει ούτε αρνητική ούτε καταφατική απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα! Χρησιμοποιώντας όμως ως παράδειγμα την εξέταση της υποθετικής αυτής γυναίκας και αξιοποιώντας τις γνώσεις μας από τη βιβλιογραφία, μπορούμε να οδηγηθούμε σε ορισμένα λογικά συμπεράσματα. (Κατ' αντίστοιχο τρόπο θα μπορούσαν να εξαχθούν συμπεράσματα για άλλες πολυπαραγοντικές ασθένειες). Ετσι, από τη γνώση ότι το 65% των καρκίνων του μαστού είναι σποραδικοί συμπεραίνουμε ότι αυτοί δεν ανιχνεύονται με γενετικά τεστ. Ακόμη δηλαδή και αν η επιστήμη είχε τη δυνατότητα να μας εξετάσει γενετικώς για όλα τα γονίδια που σχετίζονται με τον καρκίνο του μαστού (που δεν την έχει), οι αρνητικές απαντήσεις δεν θα σήμαιναν ότι δεν θα παθαίναμε καρκίνο του μαστού, αφού τίποτε δεν θα μπορούσε να βεβαιώσει ότι δεν θα εμπίπταμε στο 65% των τυχαίων καρκίνων. Συμπέρασμα πρώτο: μια αρνητική απάντηση στο τεστ δεν πρέπει να μας εφησυχάσει και, στην προκειμένη περίπτωση, να μας κάνει να ξεχάσουμε τη μαστογραφία.
Σε επίπεδο πληθυσμού, η γνώση ότι στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 δεν αποδίδεται παρά ένα μικρό ποσοστό των κρουσμάτων (5%-10%) σημαίνει ότι, ακόμη και αν εξετάζαμε όλες τις γυναίκες γι' αυτά τα γονίδια, δεν θα μπορούσαμε παρά να ανιχνεύσουμε ένα μικρό ποσοστό όσων τελικά θα εμφανίσουν καρκίνο του μαστού. Συμπέρασμα δεύτερο: δεν έχει νόημα να εξετάζεται το σύνολο των γυναικών για τα παραπάνω γονίδια. (Σύμφωνα με τη διεθνή πρακτική, το τεστ ανίχνευσης μεταλλάξεων στα γονίδια BRCA1 και BRCA2 ενδείκνυται για γυναίκες στην οικογένεια των οποίων υπήρξαν περισσότερα από δύο κρούσματα καρκίνου του μαστού τα οποία εμφανίστηκαν σε νεαρή ηλικία. Με άλλα λόγια, αν η γιαγιά σας εμφάνισε καρκίνο του μαστού μετά τα 70, μάλλον δεν έχετε λόγο να προβείτε στην εν λόγω εξέταση. Αν όμως η μητέρα σας, η αδελφή της και η ξαδέλφη σας εμφάνισαν τη νόσο πριν από την εμμηνόπαυση, το τεστ ίσως και να ενδείκνυται για σας).
Επανερχόμενοι στη γυναίκα του παραδείγματος, η πιθανότητα 75% για εμφάνιση καρκίνου του μαστού σημαίνει επίσης και πιθανότητα 25% η νόσος να μην εμφανιστεί ποτέ. Συμπέρασμα τρίτο: τα θετικά αποτελέσματα μιας γενετικής εξέτασης δεν είναι καταδικαστικές αποφάσεις. Είναι πληροφορίες οι οποίες, αν αξιοποιηθούν σωστά, μπορεί να μας προστατεύσουν.
Ηθικά διλήμματα
Ανεξαρτήτως της κατηγορίας στην οποία εμπίπτουν (μονογονιδιακές ή πολυπαραγοντικές), οι ασθένειες με κληρονομική συνιστώσα έχουν μία ακόμη ιδιότητα: δεν αφορούν μόνο ένα άτομο. Κληρονομούμε τα γονίδιά μας από τους γονείς μας και τα κληροδοτούμε στα παιδιά μας. Αυτό σημαίνει ότι η θετική απάντηση μιας γενετικής εξέτασης μπορεί να αφορά προγόνους και απογόνους και η διαχείριση αυτής της πληροφορίας δεν είναι προφανής. Παραδείγματος χάριν, εμείς μπορεί να θέλουμε να πληροφορηθούμε τις πιθανότητές μας να πάθουμε καρκίνο του παχέος εντέρου, αυτό δεν σημαίνει όμως ότι θέλει να το πληροφορηθεί και ο αδελφός μας! Είναι δίκαιο να πληροφορήσουμε τα παιδιά μας ότι κινδυνεύουν να αναπτύξουν μια ασθένεια για την οποία δεν υπάρχει θεραπεία; Κι ακόμη, είμαστε βέβαιοι ότι θέλουμε να πληροφορηθούμε κάτι τέτοιο εμείς οι ίδιοι; (Θα έχετε προσέξει ότι η ταχύτητα της προόδου στον εντοπισμό γονιδίων και στην ανάπτυξη διαγνωστικών εξετάσεων δεν συμβαδίζει με την ταχύτητα στην ανεύρεση θεραπειών...).
To Βήμα 18/02/2007, σελ. Η02
Κωδικός άρθρου Β14994Η021
ID : 283805