Γιάννης Ζηκούδης

Μια πρώτη περιγραφή των εμπειριών μου από τη διδασκαλία της Ελληνικής στη Νέα Υόρκη, ο χώρος και οι άνθρωποί του.

4 Φεβρουαρίου 2004

Με χαρά λαμβάνω τα μηνύματα και με ενδιαφέρον παρακολουθώ τις δραστηριότητες του ΚΕΓ καθώς και την προσπάθειά σας να κρατάτε τα μέλη αυτού του προγράμματος σε επαφή. Μετά από μακρά σιωπή που οφειλόταν εν μέρει σε καταιγισμό προσωπικών προβλημάτων που μου απομυζούσαν πολύ χρόνο και όλη μου τη διάθεση για επικοινωνία πέρα των συμβατικών μου υποχρεώσεων, και εν μέρει στην εσκεμμένη μου πρόθεση να δώσω κάποιο χρόνο στον εαυτό μου πριν προβώ σε συμπεράσματα για την διδακτική μου εμπειρία στο QUEENS COLLEGE του Παν. της Νέας Υόρκης έρχομαι σ'αυτό το σημείωμα να καταθέσω κάποιες σκέψεις και δεδομένα.



Μετά από εξαντλητική για το νευρικό μου σύστημα καθυστέρηση στην εγκατάστασή μου στο QUEENS COLLEGE του Παν. της Νέας Υόρκης (ανέλαβα υπηρεσία στις 26 Νοεμ 2002) που οφειλόταν σε αλλαγές του αμερικανικού συστήματος υποδοχής αλλοδαπών καθηγητών κατάφερα να διδάξω μέχρι στιγμής σε 2 εξάμηνα, το εαρινό (Ιαν - Μα'ι'ο) και το χειμερινό (Αυγ-Δεκ) εξάμηνο του 2003. Η καθυστέρηση αυτή μου έδωσε την ευκαιρία να εγκλιματιστώ στον νέο χώρο, να κάνω γνωστή την παρουσία μου σε διάφορους ακαδημα'ι'κούς με την συνδρομή και καθοδήγηση της καθηγήτριας Κας Κων/νας Ταγκοπούλου που είναι η υπεύθυνη του Ελληνικού προγράμματος, να αποδείξω την ακαδημα'ι'κή μου κατάρτιση και καταλληλότητα για να αναλάβω διδασκαλία στο συγκεκριμένο ίδρυμα μέσα από μια σειρά συνεντεύξεων (με τον Πρύτανη, τον κοσμήτορα, τον Διευθυντή της σχολής Ευρωπα'ι'κών Γλωσσών και Λογοτεχνιών, και τέλος τον σύλλογο των διδασκόντων καθηγητών), αλλά και να προετοιμαστώ για τις διδακτικές μου υποχρεώσεις που αξίζει να σημειώσω ότι είναι αρκετά απαιτητικές.



Το κολλέγιο είναι ένα από τα μεγαλύτερα στην ομάδα των ιδρυμάτων που απαρτίζουν το Πανεπιστήμιο της πόλης της Νέας Υόρκης και έχει μεγάλο αριθμό φοιτητών από την ελληνική ομογένεια που είναι επίσης ακμάζουσα στην πόλη αυτή. Το γεγονός αυτό σημαίνει ότι μπορεί κανείς να έχει μια πληρέστερη εικόνα για τις δραστηριότητες της ομογένειας εδώ και να διαπιστώσει σε ποιο επίπεδο βρίσκονται τα πράγματα για την Ελληνική γλώσσα. Μη θέλοντας να φανώ ιδιαίτερα απαισιόδοξος και να περιγράψω τα πράγματα με τα μελανότερα χρώματα, περιορίζομαι στην παρατήρηση ότι χρειάζεται πολλή και συντονισμένη δουλειά για τη διατήρηση και τη διάσωση της γλώσσας σε ένα εξαιρετικά πολυπολιτισμικό και πολυγλωσσικό περιβάλλον που από τη μια επιβάλλει την χρήση της αγγλικής ως κοινής, αλλά ταυτόχρονα επιτρέπει την χρήση των εθνικών γλωσσών σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα (πχ. τα σχολεία της ομογένειας, οι εκκλησίες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι και ιδρύματα, οι αθλητικοί σύλλογοι, εμπορικές περιοχές και καταστήματα ελληνικών συμφερόντων, χώροι διασκέδασης και ψυχαγωγίας, ραδιοτηλεοπτικά μέσα και εφημερίδες).



Πολλοί από τους φοιτητές μας δεν έχουν παρακολουθήσει συστηματικά μαθήματα Ελληνικών στα σχολεία πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, άλλοτε λόγω αποστάσεως από αυτά και δυσκολίας στη μεταφορά των παιδιών σε μια αχανή περιοχή με δύσκολους χειμώνες, κι άλλοτε λόγω επιβολής δυσβάσταχτων οικονομικών εισφορών-διδάκτρων για το δικαίωμα παρακολούθησης μαθημάτων από την εκκλησία υπό την εξουσία της οποίας βρισκεται η λειτουργία των ελληνικών σχολείων. Χωρίς να θέλω να πολιτικολογήσω ή να αφήσω εντυπώσεις συμπαράταξης με οποιαδήποτε πλευρά (το θέμα της λειτουργίας των ελληνικών σχολείων είναι καυτό και ανοικτό), διαπιστώνω εδώ εκ του προχείρου και χωρίς να έχω κάνει εμπεριστατωμένη έρευνα ότι τα σχολεία αυτά θεωρούνται από κάποιους ως κλειστές λέσχες προνομιούχων αμφιβόλου αποτελεσματικότητας ή τουλάχιστον (για το κομψότερο της διατύπωσης) ανεπαρκούς κάλυψης των αναγκών της ομογένειας, δεδομένης μάλιστα της ουσιαστικής και οικονομικά υπολογίσιμης βοήθειας που παρέχεται από την Ελλάδα σε υλικοτεχνική υποδομή (βιβλία κλπ) και διδακτικό προσωπικό (το οποίο σημειωτέον παράγει αξιολογότατο έργο με διαβεβαιούν φοιτητές μου που είναι γονείς πιτσιρικάδων που μαθαίνουν και αυτοί ελληνικά). Νέες προτάσεις της Αμερικανικής κυβέρνησης για ανάληψη της λειτουργίας και για αναβάθμιση αυτών των σχολείων από το Υπουργείο Παιδείας των ΗΠΑ βρίσκουν τα σχολεία της ομογένειας σε κρίσιμη φάση κατά την οποία πρέπει να παρθούν σημαντικές αποφάσεις για το μέλλον τόσο της εκπαίδευσης των παιδιών της ομογένειας όσο και της ελληνικής γλώσσας στις ΗΠΑ.



Γεγονός, ωστόσο, παραμένει ότι οι φοιτητές στο εδώ Πανεπιστήμιο αποτελούν μια ομάδα μεικτής γλωσσικής ικανότητας, είτε λόγω μη συστηματικής παρακολούθησης μαθημάτων ελληνικής σε σχολεία, είτε γιατί προέρχονται από γάμους με αλλοεθνείς και αλλόγλωσσους, είτε γιατί οι γονείς τους μιλούσαν διαλεκτικά ή και ελάχιστα ελληνικά έχοντας αφομοιωθεί από την κυρίαρχη αμερικανική κουλτούρα. Αυτο παρουσιάζει τις δυσκολίες του στη διδακτική πρακτική καθώς ο δάσκαλος πρέπει να αναγνωρίσει τα διαφορετικά επίπεδα των μαθητών του και να καταφέρει τις απαραίτητες ισορροπίες ώστε και οι εντελώς αρχάριοι να ενταχθούν γρήγορα στο πρόγραμμα, αλλα και οι πιο προχωρημένοι να μη χάσουν το ενδιαφέρον και τον καιρό τους.



Το πρόγραμμα της νέας ελληνικής γλώσσας (όπως και των άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών) έχει 4 (τέσσερα) επίπεδα, από τα οποία τα 3 πρώτα [αρχαρίων (56 ωρών), μέσων (56 ωρών), προχωρημένων(42 ωρών)] είναι υποχρεωτικά για την απόκτηση του πιστοποιητικού Γλώσσας που αποτελεί προαπαιτούμενο για την αποφοίτηση άσχετα με το αντικείμενο σπουδών του φοιτητή. Δεν χρειάζεται να τονίσω ότι η σωτηρία της Ελληνικής όπως και των άλλων γλωσσών έγκειται ακριβώς στον υποχρεωτικό χαρακτήρα αυτού του πιστοποιητικού. Ας σημειωθεί ότι γίνεται προσπάθεια από το τμήμα Ευρωπαϊκών Γλωσσών να γίνουν υποχρεωτικά και τα 4 επίπεδα γλώσσας, όπως συμβαίνει σε άλλα πανεπιστήμια όπου η άσκηση και ανάπτυξη της γλωσσικής ευφυίας με την εκμάθηση πλέον της μιάς γλώσσας εκτιμάται πιο πολύ. Και για να μιλήσουν οι αριθμοί πέρσι δίδαξα ένα τμήμα αρχαρίων με 20 φοιτητές και ένα τμήμα προχωρημένων με 6 μαθητές καθώς το ίδιο επίπεδο είχε προσφερθεί στο αμέσως προηγούμενο εξάμηνο. Υπάρχει κυκλικό πρόγραμμα με ένα επίπεδο ανά εξάμηνο. Το τμήμα των αρχαρίων παρακολουθησαν και τρεις από τους μόνιμους καθηγητές του Τμήματος, ένας των σλαβικών γλωσσών, μία της κλασικής φιλολογίας και ένας της ιταλικής. Το αναφέρω ως ένδειξη του ενδιαφέροντος που υπάρχει για τα ελληνικά αλλά και της πίεσης που αισθάνθηκα αρχικά για την αρτιότητα της δουλειάς μου. Οι τακτικές ανά εξάμηνο αξιολογήσεις της δουλειάς μου από καθηγητές του τομέα και τα ενθαρρυντικά σχολια των συναδέλφων τελικά με καθησύχασαν. Επίσης πρέπει να αφέρω ότι 3 φοιτητές ήταν ισπανόφωνοι λατινοαμερικάνοι και 1 αραβόφωνος από το Μαρόκο.



Για τη διδασκαλία χρησιμοποίησα, μετά από αγχώδη αναζήτηση του κατάλληλου βιβλίου ανάμεσα στα πολλά που υπάρχουν και είχαμε διαθέσιμα, τη σειρά του Κ. Αρβανιτάκη Επικοινωνείστε Ελληνικά ως την προσφορότερη για μια ομαλή και ανεμπόδιστη εισαγωγή στα Ελληνικά για αρχάριους ήδη από επίπεδο αλφαβήτου. Μου φάνηκε ως η μόνη υποφερτή σειρά που απαντούσε κατάλληλα στο πρόβλημα της εκμάθησης της ελληνικής από τόσο βασικά σημεία με συστηματική παρουσίαση γραμματικών φαινομένων και σειρά ασκήσεων εμπέδωσης επικοινωνιακής προσέγγισης. Βρίσκω μάλιστα την αναθεωρημένη έκδοση της σειράς με ορθολογικότερη την εμφάνιση των γραμματικών φαινομένων και περιορισμό των προβλεπόμενων ανά μάθημα δραστηριοτήτων-ασκήσεων που δίνει στον διδάσκοντα την ευχέρια να αναπτύξει τις δικές του δραστηριότητες αρκετά ελκυστική - αν και θα σπεύσω να τονίσω πως η εύρεση ενός κάπως αξιοπρεπούς βιβλίου είναι και θα συνεχίσει να είναι ο τρόμος και η αγωνία του εκπαιδευτικού. Ας σημειωθεί πάντως, χωρίς διάθεση προπαγανδισμού από μέρους μου, πως ο κος Αρβανιτάκης, προς τιμήν του, υπήρξε προθυμότατος στο να προμηθεύσει δωρεάν το Πανεπιστήμιο με μια σειρά των βιβλίων του με τα συνοδευτικά τους (βιβλ. ασκήσεων, κασσέτες) σε απάντηση δικής μου έκκλησης, χειρονομία που στα μάτια μου άφησε πολύ πίσω αξιολογότατους επιστημονικούς φορείς. Πολύ φοβάμαι πως η έκδοση βιβλίων για την εκμάθηση της ελληνικής θα εναποτίθεται στην πρωτοβουλία ιδιωτών που χωρίς τον φόβο της επιστημονικής ευπρέπειας και συμμόρφωσης με τις επιταγές της παιδαγωγικής θα παράγουν υλικό για χρήση ευπρόσδεκτο από τον απελπισμένο εκπ/κό. (Το είδα να συμβαίνει στους εκδοτικούς οίκους που ασχολούνται με την διδασκαλία της αγγλικής.)



Φυσικά κατάφερα να χρησιμοποιήσω και αρκετό οπτικοακουστικό υλικό που προμηθεύτηκα από τη βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου, από το παιδαγωγικό τμήμα (κυρίως φωτογραφίες με τόπους, επαγγέλματα και δραστηριότητες που διευκόλυναν τη συμμετοχή των φοιτητών σε συζήτηση, ερωτοαπαντήσεις για εμπέδωση λεξιλογίου και απλές περιγραφές) καθώς και απλά αναγνώσματα όπως παραμύθια και απλοποιημένα ποιήματα και τραγούδια στο πιο προχωρημένο επίπεδο το οποίο ζητούσε να ξεφύγει από τα τετριμμένα αναγνώσματα του βιβλίου τους. Ο έλεγχος της προόδου των φοιτητών και η αξιολογησή τους γίνεται μέσα από γραπτά διαγωνίσματα, περί τα 4 στο εξάμηνο με μία γραπτή εξέταση στο τέλος του και τις κατα καιρούς ανατεθείσες γραπτές εργασίες.



Στο δεύτερο εξάμηνο δίδαξα 16 μαθητές στο δεύτερο επίπεδο γλώσσας που συνεχίσαν από το προηγούμενο επίπεδο και σημείωσαν ικανοποιητική πρόοδο. Θέλω να σημειώσω ότι έχοντας παρακολουθήσει στο πρώτο μου εξάμηνο εδώ μαθήματα ιταλικών τρίτου επιπέδου για προσωπική μου βελτίωση αλλά και για να έχω το συγκριτικό πλεονέκτημα και να μπορέσω να συγκρίνω τα επίπεδα διαφορετικών γλωσσών, συμπέρανα ότι παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες που παρουσιάζει η νέα ελληνική (πχ. το αλφάβητο), δεν είναι από τις πιο δύσκολες στην εκμάθηση γλώσσες, έχοντας πολλές απλοποιήσεις τόσο στο κλιτικό σύστημα των ονομάτων όσο και στους τύπους των ρημάτων (πχ. 2 υποτακτικές πανομοιότυπες με τον απλό και εξακολουθητικό μέλλοντα σε σύγκριση με τις άπειρες της ιταλικής) και ότι στα 2 επίπεδα της ελληνικής κατάφερα να συμπιέσω υλικό που οι συνάδελφοι των ιταλικών αναπτύσσουν σε τρία επίπεδα. Άρα ο μύθος της ελληνικής ως δύσκολης γλώσσας μπορεί κάλλιστα να καταρριφθεί. Οι μαθητές μου όταν ανέφερα την παραπάνω σύγκριση αισθάνθηκαν περήφανοι για το επίτευγμά τους και ταυτόχρονα εξαπατημένοι γιατι έκαναν δουλειά τριών εξαμήνων σε δύο!



Στο ίδιο εξάμηνο προσέφερα ένα μάθημα για προχωρημένους (5 μαθητές) με αντικείμενο την έκφραση-έκθεση όπου οι μαθητές ασκήθηκαν σε διάφορους τύπους γραπτού λόγου όπως το δοκίμιο, η επιστολή, η αίτηση, η αναφορά, οι χαιρετιστήριες ομιλίες, οι ανακοινώσεις, τα άρθρα. Ήταν ένα μάθημα σεμιναριακού χαρακτήρα με έμφαση στη διδασκαλία ιδιαίτερων σε κάθε τύπο γραπτού λόγου γραμματικών φαινομένων, λεξιλογίου και δομής.



Κατ' εξαίρεση, γιατί τα μαθήματα Λογοτεχνίας προσφέρονται από τους τακτικούς καθηγητές και ακολουθούν ιδιαίτερο πρόγραμμα σπουδών, το τρίτο μάθημα που προσέφερα κατόπιν συνεννόησης με την Διευθύντρια των Ελληνικών σπουδών στο ίδιο εξάμηνο ήταν Εισαγωγή στη Νέα Ελληνική Λογοτεχνία (9 μαθητές, 42 ώρες) μέσα από ανάγνωση επιλεγμένων ''εύκολων'' στην ανάγνωση κειμένων. Επικεντρώσαμε το ενδιαφέρον μας στον εικοστό αιώνα και τον διάλογο των Ελλήνων λογοτεχνών με ευρωπα'ι'κά λογοτεχνικά ρεύματα όπως τον ρομαντισμό, την ηθογραφία, το ρεαλισμό, τον μοντερνισμό και τον μεταμοντερνισμό. Αναλύσαμε του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη "Ονειρο στο κύμα", του Κωνσταντίνου Θεοτόκη "Η τιμή και το χρήμα", του Κοσμά Πολίτη το "Λεμονόδασος", του Γιάννη Ρίτσου "Η σονάτα του σεληνόφωτος" και μια επιλογή από ποιήματα των Σεφέρη, Ελύτη και Κικής Δημουλά. Τελειώσαμε με της Ζυράννας Ζατέλη την Περσινή αρραβωνιαστικιά την οποία είχαμε και την χαρά να ακούσουμε να διαβάζει έργα της στο ίδρυμα Ελληνικού Πολιτισμού στο Μανχάταν. Οι φοιτητές αξιολογήθηκαν με βάση μία γραπτή εργασία πάνω στο Λεμονόδασος, μία δεύτερη πάνω στα λογοτεχνικά ρεύματα που επηρέασαν τους συγγραφείς που διάβασαν και με τελικές εξετάσεις εφ' όλης της ύλης.



Φέτος θα προσφέρω και πάλι τρία μαθήματα: 1) τρίτο επίπεδο γλώσσας με 21 φοιτητές μέχρι στιγμής καθώς υπάρχει περιθώριο μιας ακόμη εβδομάδας και οι Έλληνες παντού της γης σπεύδουν τελευταία στιγμή 2) ένα σεμινάριο μετάφρασης από ελληνικά στα αγγλικά και αντίστροφα με 9 φοιτητές και 3) Εισαγωγή στην Νέα Ελληνική Λογοτεχνία ΙΙ με 8 φοιτητές και γενικότερο θέμα οι Ελληνες Συγγραφείς σε διάλογο με την Ιστορία, σύγχρονη και παλαιότερη. Θα διαβάσουμε και θα αναλύσουμε Καβάφη, Στρατή Δούκα, Λιλίκα Νάκου, Σεφέρη, Ελύτη, Ιωάννου και Ρ. Γαλάνάκη.



Αυτά προς το παρόν για μια γεύση του τι γίνεται στη χιονισμένη και παγωμένη Νέα Υόρκη. Με ευχές για μια ειρηνική, αισιόδοξη και παραγωγική νέα χρονιά



Γιάννης Ζηκούδης