Sikeliotis writes, "Πλαίσιο, οργάνωση και διδακτική μεθοδολογία του μαθήματος της Νέας Ελληνικής στο Πανεπιστήμιο του Παλέρμο το χειμερινό εξάμηνο 2003.
Τάσος Χατζηαναστασίου"

28 Οκτωβρίου 2003

ΣΙΚΕΛΙΚΑ

1. ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
Το ακαδημαϊκό έτος στο Παλέρμο ξεκίνησε με αρκετά νέα δεδομένα σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά.
Πρώτα πρώτα και μέχρι νεωτέρας ανέλαβα εξ ολοκλήρου το καθήκον της πρακτικής εξάσκησης στα νέα ελληνικά μια και η ελληνίδα συνάδελφος, η Αντωνία Σοφικίτου, με σχέση εργασίας ιδιωτικού δικαίου με το πανεπιστήμιο σταμάτησε να διδάσκει αφού ήδη έχει συμπληρώσει το 67ο έτος.
Δεύτερον, το μάθημα των Νέων Ελληνικών στο τμήμα Ξένων Γλωσσών διδάσκεται ως εξαμηνιαίο για το πρώτο (12 ώρες την εβδομάδα), ετήσιο για το δεύτερο (8 ώρες την εβδομάδα) και εξαμηνιαίο για το τρίτο έτος (αρχίζει το εαρινό εξάμηνο) ενώ μέχρι πέρσι τα μαθήματα για όλα τα έτη γίνονταν σε ετήσια βάση. Έτσι από τη μια διπλασιάστηκε το ωράριο μου για να καλύψω το κενό που άφησε η συνάδελφος, από την άλλη μειώθηκαν συνολικά οι ώρες διδασκαλίας με τη νέα ρύθμιση, οπότε έχω συνολικά δώδεκα ώρες διδασκαλίας την εβδομάδα από οκτώ που είχα πέρσι. Συγκεκριμένα διδάσκω έξι ώρες στο πρώτο έτος, τέσσερις ώρες στο δεύτερο και δύο ώρες στο τρίτο που ναι μεν θα διδάσκεται επίσημα το εαρινό εξάμηνο αλλά συμφωνήθηκε να γίνει εκτός επισήμου προγράμματος ένα δίωρο πρακτική για να μη χάσουν για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα οι φοιτητές την επαφή με τη γλώσσα.
Τρίτον, στο πρώτο έτος ο αριθμός των φοιτητών υπερτριπλασιάστηκε γιατί από έξι που ήταν πέρσι, φέτος έχουν ήδη γραφτεί είκοσι. Νομίζω ότι το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε για το μέλλον των Ελληνικών στο Παλέρμο που μέχρι και πέρσι διαγραφόταν δυσοίωνο.

2. ΤΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ
Υπεύθυνη στο μάθημα των ελληνικών στο τμήμα Ξένων Γλωσσών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Παλέρμο είναι η ιταλίδα καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Ινές Ντι Σάλβο. Η κυρία Ντι Σάλβο διδάσκει τη γραμματική και τη θεωρία του συντακτικού ενώ εγώ έχω αναλάβει την εξάσκηση στη γλώσσα. Την ύλη και τα βιβλία που θα διδαχθούν, αλλά και το πρόγραμμα αποφασίζονται από εκείνη. Μάλιστα μέχρι στιγμής δεν έχω εμπλακεί ούτε στην εξεταστική διαδικασία ούτε φυσικά στην αξιολόγηση των φοιτητών.
Στο πλαίσιο όμως της εξάσκησης οργανώνω το μάθημα όπως νομίζω εγώ καλύτερα. Για να γίνω πιο συγκεκριμένος ορίστε ένα ενδεικτικό σχέδιο διδασκαλίας για το πρώτο έτος: (το μάθημα είναι πάντοτε δίωρο χωρίς διάλειμμα!)
Στο πρώτο έτος έχει επιλεγεί το βιβλίο «Ελληνικά Τώρα 1+1».
1η ώρα: Ακούμε πρώτα το κείμενο της νέας ενότητας από την κασέτα που συνοδεύει το βιβλίο. Στη συνέχεια, γίνονται δύο ή τρεις αναγνώσεις από τους φοιτητές του κειμένου. Ακολουθεί διόρθωση της προφοράς και γλωσσική εξομάλυνση από εμένα. Μετά κάνουμε ασκήσεις πάνω στην ύλη που προβλέπει η ενότητα του βιβλίου αλλά και πάνω στην ύλη που έχουν διδαχθεί από την κυρία Ντι Σάλβο. Τις ασκήσεις εκτός βιβλίου τις προετοιμάζω από το σπίτι και φροντίζω να είναι τέτοιες έτσι ώστε οι φοιτητές να δουλεύουν σε ζευγάρια ενώ εγώ περνάω από όλους και λύνω τις τυχόν απορίες τους. Φροντίζω επίσης οι ασκήσεις να μην είναι μηχανικού αλλά δημιουργικού χαρακτήρα, γιατί του πρώτου τύπου αφθονούν στα βιβλία ενώ του δεύτερου τύπου είναι περισσότερο ουσιαστικές γιατί αξιοποιούν τη γλώσσα για να συντάξουν ένα κείμενο και να επικοινωνήσουν και όχι για να συμπληρώσουν κενά ή να επιλέξουν το σωστό. Τέτοιες ασκήσεις είναι λ.χ. να κάνουν μόνοι τους έναν διάλογο με το διπλανό τους χρησιμοποιώντας το νέο λεξιλόγιο και μαζί τη νέα ύλη της γραμματικής, να κάνουν μια περίληψη του κειμένου ή το ξαναγράψουν σε τρίτο πρόσωπο, να γράψουν μια παράγραφο χρησιμοποιώντας τις λέξεις που μόλις έμαθαν.
2η ώρα: Ακούμε ένα ελληνικό τραγούδι από το κασετόφωνο. Τους εξηγώ το περιεχόμενο και την ιστορία του και δίνω κάποια στοιχεία για τους συντελεστές του. Στη συνέχεια τους μοιράζω το κείμενο σε φωτοτυπία. Κάνουν οι ίδιοι την ανάγνωση και εγώ την λεξιλογική εξομάλυνση. Δεν είναι υποχρεωτικό να εξηγώ κάθε λέξη. Αρκεί να καταλάβουν πάνω κάτω για τι πράγμα μιλάει. Στη συνέχεια ξανακούμε το τραγούδι. Τους έχω ζητήσει εάν έχουν κάποια προτίμηση σε κάποιο είδος ελληνικής μουσικής να μου το πουν έτσι ώστε να τους φέρω κάτι που ήδη έχουν ακούσει και τους αρέσει. Η δική μου πάντως γνώμη είναι ότι θα πρέπει να πάρουν μια συνολική ιδέα της σύγχρονης μουσικής πραγματικότητας στην Ελλάδα. Αυτό σημαίνει ότι τους φέρνω και έντεχνα και λαϊκά και ρεμπέτικα και παραδοσιακά από όλο τον ελληνικό χώρο και ροκ και χιπ χοπ ακόμη. Ειδικά από το τελευταίο είδος που δεν είναι φυσικά της γενιάς μας, αλλά των πολύ πιτσιρικάδων, πρόκειται για το μονότονο ηλεκτρονικό ρυθμό και τη χειμαρρώδη απαγγελία στίχων από το μικρόφωνο, μόλις πολύ πρόσφατα απέκτησα κι εγώ προσωπική εμπειρία. Θα σας στείλω ένα κομμάτι που με... πολύ κόπο κατέγραψα γιατί ούτε εγώ καταλάβαινα πάντα τι έλεγαν (!) και χρησιμοποίησα ήδη στα μαθήματα στο τρίτο έτος. Είναι ένα τραγούδι των Active Member οι οποίοι απ’ ό,τι πληροφορήθηκα έχουν μεγάλη επιτυχία στη νεολαία, που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο βρήκαν οι ίδιοι διέξοδο από τη σκληρή πραγματικότητα του Περάματος και έχει τον ποιητικότατο τίτλο «Πέρασμα στ’ ακρόνειρο». Πάντως ήταν μια ευχάριστη έκπληξη για τους φοιτητές να ανακαλύψουν ότι η νεολαία στην Ελλάδα μπορεί και διαμορφώνει το δικό της ύφος σε ξένα μουσικά σχήματα, όπως το ροκ, η τζαζ και τελευταία, το χιπ χοπ.
Εναλλακτικά χρησιμοποιώ ποιήματα που έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Τώρα τους φέρνω φωτοτυπίες από το Μυθιστόρημα του Σεφέρη. Τους βάζω ν’ ακούσουν τον ίδιο τον Σεφέρη να απαγγέλνει καθώς και τη μελοποίηση των ποιημάτων από το Θεοδωράκη. Με την ευκαιρία αυτή τους δίνω και κάποια στοιχεία για την ελληνική ιστορία και τον πολιτισμό. Στους στίχους των τραγουδιών και των ποιημάτων κάνουμε και ασκήσεις γραμματικής και συντακτικού, καθώς λ.χ. τους βάζω να υπογραμμίσουν τα επίθετα και να τα χαρακτηρίσουν, να εντοπίσουν τα ρήματα στην υποτακτική και να μελετήσουν τη χρήση της. Μπορούμε ακόμη να αλλάξουμε το χρόνο του ρήματος ή να βρούμε συνώνυμα και να ξαναγράψουμε τους στίχους, αλλάζοντάς τους... τα φώτα! Μια διασκεδαστική άσκηση είναι να δώσουμε το ποίημα χωρίς τον τελευταίο στίχο και να τον συμπληρώσουν από μόνοι τους.
Η μεγάλη μου διδακτική καινοτομία αυτό το εξάμηνο όμως είναι ο ελληνικός κινηματογράφος. Αφού επιλύσαμε τα προβλήματα υποδομής, δηλαδή εξασφαλίσαμε τις συσκευές βίντεο και τηλεόρασης, ήδη από την περασμένη άνοιξη, ετοίμασα το καλοκαίρι μια σειρά από παλιές και καινούριες ελληνικές ταινίες και πληκτρολόγησα επιλεκτικά ορισμένους διαλόγους. Ενδεικτικά έχω καταγράψει διαλόγους από τη «Στέλλα» (εδώ συναντιώνται τα... μεγάλα πνεύματα του Παλέρμο και της Γρανάδας), τη «Λόλα» («είναι πολλά τα λεφτά Άρη»!), το «Ποτέ την Κυριακή», την «Ευδοκία», τη σειρά «το μινόρε της Αυγής» από την ΕΡΤ, το «Πάμπτωχοι ΑΕ», το «Μπραζιλέρο», τα «Φθηνά τσιγάρα». Αυτή τη στιγμή προετοιμάζω ολόκληρο το σενάριο της υπέροχης ταινίας «Όλα είναι δρόμος» του Παντελή Βούλγαρη που πιστεύω ότι είναι μια διεισδυτικότατη ματιά στην ελληνική φύση και ψυχή. Ελπίζω να καταφέρω να τη δείξω ολόκληρη, σε συνέχειες φυσικά, και βέβαια να τους αρέσει.
Τώρα πώς δουλεύουμε με το κείμενο των διαλόγων; Πρώτα βλέπουν τη σκηνή χωρίς να έχουν μπροστά τους το κείμενο. Τους ρωτάω τι κατάλαβαν και μου απαντούν ανάλογα. Στη συνέχεια τους ξαναδείχνω τη σκηνή και τους ζητώ να καταγράψουν τις λέξεις ή τις φράσεις που αναγνώρισαν δουλεύοντας συνεργατικά. Μετά τους δίνω το κείμενο και μεταφράζουμε τις άγνωστες λέξεις. Ακολουθεί τρίτη προβολή. Αφού δούμε δύο ή τρεις σκηνές από το έργο τούς βάζω να γράψουν μόνοι τους πώς φαντάζονται το τέλος της ταινίας. Αυτό προέκυψε από μια δική τους ερώτηση γιατί μόλις είδαν μια σκηνή από τη «Λόλα» άρχισαν να ρωτούν τι γίνεται στο τέλος, αν ο Άρης θα εκδικηθεί τον Στέλιο και αν η Λόλα θα τα ξαναφτιάξει με τον Άρη, οπότε τους το έβαλα άσκηση! Ας πρόσεχαν! Στα σοβαρά τώρα νομίζω ότι πέρα από τον να κεντρίσουμε τη φαντασία τους, με τέτοιου τύπου δημιουργικές ασκήσεις τούς βάζουμε στη διαδικασία να εκφράζουν στα ελληνικά τις δικές τους ιδέες. Περιττό να σημειώσω ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να γίνει με όλα τα έτη, πιο χρονοβόρα και πιο κουραστική και σε χαμηλότερο, απλοϊκό επίπεδο για το πρώτο σε πολύ ψηλότερο για το τρίτο.

Αυτά για την ώρα από το Παλέρμο, καλή δύναμη και καλό χειμώνα σε όλους.

Τάσος Χατζηαναστασίου