Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας - Νοέμβριος 2003Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και ειδικότερα το Τμήμα Λεξικογραφίας διοργανώνει διεθνή ημερίδα με θέμα «Η λεξικογράφηση του ελληνικού πολιτισμού (Αρχαίου, Βυζαντινού και Νεότερου): τα σύγχρονα εγκυκλοπαιδικά λεξικά»

Μπορείτε να δείτε τους εισηγητές της ημερίδας και τις περιλήψεις των εισηγήσεων στις επόμενες σελίδες της Ενημέρωσης.

Παράλληλα μπορείτε να ενημερώνεστε και από την αρχική σελίδα του Ηλεκτρονικού Κόμβου

• Carl Joachim Classen

  Georg-August-Universität Göttingen

  Vita brevis ars longa: Το ξεκίνημα του Pauly και

  το μνημειώδες επίτευγμα των Wissowa-Kroll-Ziegler

  Lutz Käppel

• Christian-Albrechts-Universität zu Kiel

  Der Neue Pauly - Παλιά μοντέλα και νέες ιδέες:

  Πώς η αρχαιογνωστική εγκυκλοπαιδική λεξικογραφία μετασχηματίζεται σε καταγραφή της σύγχρονης φιλολογίας

• Bernhard Zimmermann

  Universität Freiburg in Breisgau

  Το "Handbuch der Altertumswissenschaft" στο παρελθόν και το παρόν

• Simon Hornblower & A.J. Spawforth

  University College London

  The Oxford Classical Dictionary ed. 3 (1996): innovation and conservatism

• Marco Fantuzzi

  University of Macerata & University of Florence

  Roberto Pretagostini

  Universita degli studi di Roma Tor Vergata

  Η ακαδημαϊκή δραστηριότητα στα ιταλικά λεξικά και τις εγκυκλοπαίδειες για την κλασική αρχαιότητα (1945-2000)

• Peter M. Fraser & Elaine Matthews

  Oxford University

  Lexicon of Greek Personal Names: Το παρελθόν του και οι μελλοντικές προοπτικές του

• Theo Kobusch

  Ruhr Universität Bochum

  Σύλληψη και πραγματικότητα:Η βασική ιδέα του Historisches Wörterbuch der Philosophie

• Franz-Hubert Robling

  Universität Tübingen

  Η Ρητορική στην κλασική μορφή και η σύγχρονη προσαρμογή της: Το "Historisches Wörterbuch der Rhetorik"

• Εμμανουήλ Βουτυράς

  Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

  Δύο μνημειώδη μυθολογικά λεξικά: W.H. Roscher, Lexikon der Griechischen und Römischen Mythologie και Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC)

• Franco Montanari

  University of Genova

  Ιταλικά αρχαιοελληνικά λεξικά σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή

• Patrick James

  Cambridge University

  Η χρήση και η αξιοποίηση του πολιτισμικού υλικού

  σε ένα μη-εγκυκλοπαιδικό, γενικό αρχαιοελληνικό λεξικό

• Στέφανος Mατθαίος

  Πανεπιστήμιο Kύπρου

  Σούδα: O χαρακτήρας και η δυναμική ενός βυζαντινού εγκυκλοπαιδικού λεξικού

• Γεώργιος Α. Χριστοδούλου

  Πανεπιστήμιο Αθηνών

  Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) λεξικογράφος

  της Αρχαίας Ελληνικής: γνωστές και άγνωστες σελίδες

• Ι. Ν. Καζάζης & Παύλος Χαιρόπουλος

  Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας

  Η λεξικογράφηση του νεοελληνικού πολιτισμού και ο Στέφανος Κουμανούδης

Vita brevis ars longa: Το ξεκίνημα του Pauly και

το μνημειώδες επίτευγμα των Wissowa-Kroll-Ziegler

Μετά από κάποιες σύντομες παρατηρήσεις σχετικά με τους προδρόμους του Pauly και τη δική του εγκυκλοπαίδεια (καθώς και εκείνες των ανταγωνιστών του), η ανακοίνωση εστιάζεται στο καινούριο έργο του Wissowa, τη φιλοσοφία του, την ιστορία του (Wissowa-Kroll-Ziegler), τις αρετές, τα προβλήματα και τις ελλείψεις του.

Der Neue Pauly Παλιά μοντέλα και νέες ιδέες:

Πώς η αρχαιογνωστική εγκυκλοπαιδική λεξικογραφία μετασχηματίζεται

σε καταγραφή της σύγχρονης φιλολογίας

Η ανακοίνωση παρουσιάζει τη νέα εγκυκλοπαίδεια του αρχαίου κόσμου Der Neue Pauly (1996-2003)/ Brill’s New Pauly (2002 κεξξ.) σε σύγκριση με τους δύο προδρόμους της: το Pauly’s Realenzyklopaedie der klassischen Altertumswissenschaft [1894-1978] και το Der Kleine Pauly [1964-1975]. Η πρώτη επισήμανση της ανακοίνωσης αφορά την πρόοδο που σημειώθηκε σε διάφορους τομείς της κλασικής φιλολογίας από την εποχή που κυκλοφόρησε το Kleine Pauly και η οποία αποτυπώνεται στο Neue Pauly. Η δεύτερη -και πιο σημαντική- επισήμανση, ωστόσο, σχετίζεται με το ακόλουθο ερώτημα: ποια εικόνα της σύγχρονης φιλολογίας προσπαθεί να παρουσιάσει το νέο λεξικό και σε ποιο βαθμό η εικόνα αυτή είναι ρεαλιστική. Είναι δυνατόν μια αλλαγή που σημειώνεται στη συνολική αντίληψη που έχουμε σχετικά με την πραγμάτευση της κλασικής αρχαιότητας εν γένει να ανιχνευθεί στον τρόπο παρουσίασης του υλικού μέσα στο λεξικό; Η τρίτη επισήμανση αφορά τον τρόπο με τον οποίο η ίδια η αρχαιότητα και αυτό που αποκαλούμε «κλασική παράδοση» συνδυάζονται μεταξύ τους. Εφόσον το Neue Pauly ενσωματώνει επίσης τα φαινόμενα πρόσληψης του πολιτισμού της αρχαιότητας ως μέρος της κλασικής φιλολογίας, εγείρεται το ενδιαφέρον και νόμιμο ερώτημα: πώς η «παραδοσιακή» παρουσίαση θεμάτων σχετικών με την ίδια την αρχαιότητα και η παρουσίαση της κλασικής παράδοσης σε όλες τις διαστάσεις της μπορούν να συνυπάρξουν στο ίδιο λεξικό –τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά.

Το "Handbuch der Altertumswissenschaft" στο παρελθόν και το παρόν

Στην ανακοίνωση περιγράφεται σύντομα πώς αναπτύχθηκε η ιδέα για τη συγγραφή του Handbuch der Altertumswissenschaft στο πλαίσιο της γερμανικής και ευρύτερα της ευρωπαϊκής ιστορίας της φιλολογίας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο ομιλητής συζητά τις νεότερες εξελίξεις, ιδίως στον τομέα των καινούριων ανάλογων εγχειριδίων, όπως είναι το Geschichte der lateinischen Literatur και το Geschichte der griechischen Literatur.

The Oxford Classical Dictionary ed. 3 (1996): innovation and conservatism

Θέμα της ομιλίας είναι η γένεση και ο σχεδιασμός του Oxford Classical Dictionary, οι αρχές ανάθεσης των άρθρων, και ειδικότερα η προσπάθεια που καταβλήθηκε από τους εκδότες να ληφθούν υπόψη οι νεότερες εξελίξεις στον χώρο των κλασικών σπουδών στα σχεδόν 50 χρόνια που μεσολάβησαν από την πρώτη έκδοση του λεξικού (και τα 25 χρόνια που πέρασαν από την ελαφρά αναθεώρηση του 1970). Παράλληλα, θα τονιστούν εκείνα τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων εκδόσεων που κατά την άποψη των εκδοτών έπρεπε να διατηρηθούν και στην τελευταία αναθεώρηση.

Η ακαδημαϊκή δραστηριότητα στα ιταλικά λεξικά και τις εγκυκλοπαίδειες

για την κλασική αρχαιότητα (1945-2000)

Στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα η Ιταλία δεν έδειξε ουσιαστικό ενδιαφέρον για τη σύνταξη μεγάλων εγκυκλοπαιδικών εγχειριδίων που θα έθεταν τις βάσεις για το ξεκίνημα των κλασικών σπουδών. Μέχρι το 1963 το μοναδικό εγκυκλοπαιδικό λεξικό που κυκλοφορούσε στην Ιταλία ήταν η μετάφραση από τα γερμανικά του αρχαιογνωστικού λεξικού του F. Lübker του 19ου αι. Αυτό το λεξικό αντικαταστάθηκε πάλι από μια μετάφραση, αυτήν τη φορά από τα αγγλικά, του Oxford Classical Dictionary (το οποίο επανεκδόθηκε με βάση τη δεύτερη αγγλική έκδοση). Η ιταλική κλασική φιλολογία λοιπόν δεν είχε ποτέ δημιουργήσει ένα γενικό εργαλείο, τόσο λεπτομερειακό και εκτενές που να μπορεί να συγκριθεί με τα γερμανικά και τα αγγλικά πρότυπα.

Αντίθετα, στη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο, δίπλα σε έναν περιορισμένο αριθμό εγκυκλοπαιδειών ή εισαγωγών στις κλασικές σπουδές, για παράδειγμα το Problemi e orientamenti critici delle lingue e letterature classiche, κατόπιν το Introduzione allo studio della cultura classica, το Dizionario degli scrittori greci e latini του εκδοτικού οίκου Marzorati (1948, 1972-75, 1987), και την Enciclopedia classica του εκδοτικού οίκου SEI (η έκδοση ξεκίνησε το 1957 και διακόπηκε το 1970), εκδηλώθηκαν διάφορες πολιτιστικές πρωτοβουλίες, καθοριστικές για την κλίμακα και τον πρωτοποριακό χαρακτήρα των νέων εγχειρημάτων. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες χαρακτηρίζονταν από έναν ιδιαίτερο θεματικό ή μεθοδολογικό προσανατολισμό, ο οποίος συμβάδιζε με την εμφάνιση στην Ιταλία μιας μεγάλης σειράς περιοδικών για την αρχαιότητα υπό την επίδραση των νέων ερμηνευτικών τάσεων από τη δεκαετία του ’60 και εξής.

Σκοπός της ανακοίνωσης είναι η κριτική ανάλυση αυτών των πολιτιστικών πρωτοβουλιών όπως αυτές αποτυπώνονται στο Storia e civilta dei Greci υπό τη διεύθυνση του R. Bianchi Bandinelli, στο Lo spazio letterario della Grecia antica υπό τη διεύθυνση των G. Cambiano, L. Canfora και D. Lanza, και στο I Graeci υπό τη διεύθυνση του S. Settis.

Lexicon of Greek Personal Names

Το παρελθόν του και οι μελλοντικές προοπτικές του

Η ιδέα για ένα νέο λεξικό των αρχαιοελληνικών ονομάτων προσώπων (Lexicon of Greek Personal Names – LGPN) διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον P.M. Fraser σε άρθρο του στο Tribute to an Antiquary (προς τιμήν του αείμνηστου Marc Fitch). Σκοπός του ήταν να προσφέρει στους μελετητές του αρχαίου ελληνικού κόσμου στοιχεία από όλες τις πηγές για τα αρχαία ελληνικά ονόματα, με βάση γεωγραφικά και χρονολογικά κριτήρια. Η πρόταση υιοθετήθηκε το 1973 από τη Βρετανική Ακαδημία και το λεξικό αποτέλεσε, για εικοσιπέντε χρόνια, ένα από τα σημαντικότερα ερευνητικά προγράμματά της. Μέχρι σήμερα, έχουν εκδοθεί τρεις από τους τέσσερις τόμους (I, II, IIIA και B). Μετά την επικείμενη έκδοση και του τέταρτου τόμου, θα προχωρήσουμε στην επιμέλεια του πρώτου από τους τόμους οι οποίοι θα καλύπτουν την περιοχή της Μικράς Ασίας.

Ο αντίκτυπος που είχε το LGPN στις ελληνικές σπουδές σήμερα πρέπει καταρχήν να καταμετρηθεί σε σχέση με τον μοναδικό αληθινό πρόγονό του, το Wörterbuch der griechischen Eigennamen (1842· αναθεωρημένο από τον G.E. Benseler 1862-70). Η εξαιρετική δουλειά του Pape αποτελεί ένα Λεξικό Κυρίων Ονομάτων –πολύ μεγαλύτερο εγχείρημα εξαρχής– το οποίο περιλαμβάνει όλα τα κύρια ονόματα, ακόμα κι αν πρόκειται για θεούς, ήρωες ή φανταστικούς χαρακτήρες, καθώς επίσης και τοπωνύμια (πόλεων, βουνών, ποταμών –όλων των φυσικών γεωγραφικών τόπων). Το λεξικό του Pape διατηρεί μεγάλο μέρος της αξίας του στον ευρύ χώρο της ονοματολογίας, και –πρέπει να ομολογήσουμε– χρησιμοποιείται ακόμη από τους περισσότερους.

Το LGPN από την αρχή περιορίστηκε σε ονόματα προσώπων στο γεωγραφικό και χρονολογικό τους πλαίσιο. Πρόκειται για λεξικό «ονομαστικό» και όχι «προσωπογραφικό» (αν και οι δύο αυτές έννοιες είναι πολλές φορές δύσκολο να διαχωριστούν). Αντικατοπτρίζει, κατ’ ουσίαν, την παραδοσιακή δομή της ελληνικής πόλης και περιλαμβάνει, όπου είναι δυνατό, τις υποδιαιρέσεις της. Τα άτομα καταχωρούνται με βάση την πόλη καταγωγής τους, ανεξάρτητα από το αν μαρτυρούνται στην πατρίδα τους ή αλλού· στη δεύτερη περίπτωση, φυσικά, ακολουθεί το εθνικό τους όνομα, όπως συνηθιζόταν στην Ελλάδα. Έτσι αντιλαμβάνονταν οι Έλληνες τον εαυτό τους και έτσι τους παρουσιάσαμε. Το Λεξικό, λοιπόν, δίνει μια πολύ πιστή εικόνα του ελληνικού κόσμου ως ολότητας, ενός κόσμου σε διαρκή κίνηση, αλλά πάντα συνδεδεμένου με τις ρίζες του, είτε αυτές βρίσκονται στη μητροπολιτική Ελλάδα είτε στις αποικίες. Ταυτόχρονα, διαφαίνεται καθαρά το προφίλ του ατόμου, τόσο στα όρια της δικής του κοινότητας όσο και στο πλαίσιο του ελληνικού κόσμου.

Οι επιστήμονες μπορούν να αξιοποιήσουν στους δικούς τους επιστημονικούς τομείς το ευρύ πεδίο ονομάτων που προσφέρεται από το LGPN, και, καθώς ολοκληρώνεται η καταγραφή των περιοχών της ηπειρωτικής Ελλάδας και των γειτονικών περιοχών, φαίνεται ότι το χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο. Μπορούν να βοηθηθούν ακόμη πιο πολύ με την πρόσβαση στις ηλεκτρονικές πηγές του LGPN. Σχεδόν από το ξεκίνημά του, το LGPN ενσωμάτωσε τους υπολογιστές και την πληροφορική τεχνολογία στις μεθόδους εργασίας του, με αποτέλεσμα σήμερα, από τη μία να προσφέρει μεγαλύτερη πρόσβαση στις Βάσεις Δεδομένων του, και, από την άλλη, να συμμετέχει στη διαμόρφωση των προδιαγραφών για την ηλεκτρονική έκδοση σημαντικών βιβλίων αναφοράς.

Είναι αυτονόητο ότι η συγκέντρωση και αξιολόγηση του μεγάλου όγκου του υλικού που συνθέτει το LGPN οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη γενναιόδωρη βοήθεια και συνεργασία επιστημόνων από όλο τον κόσμο, οι οποίοι έθεσαν στην διάθεσή μας τόσο το υλικό τους όσο και την εξειδικευμένη γνώση τους, επιτρέποντάς μας να διατηρήσουμε τις πιο υψηλές επιστημονικές προδιαγραφές. Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε θερμότατα όλους τους συνεργάτες μας και να ευχηθούμε να συνεχιστεί αυτή η γόνιμη συνεργασία και στους επόμενους τόμους.

Σύλληψη και πραγματικότητα:

Η βασική ιδέα του Historisches Wörterbuch der Philosophie

Το Historisches Wörterbuch der Philosophie είναι ένα λεξικό φιλοσοφικών εννοιών. Ο πρώτος τόμος του δημοσιεύτηκε το 1971 από τον εκδοτικό οίκο Schwabe της Βασιλείας και θα ολοκληρωθεί το 2004 με την κυκλοφορία του 12ου και τελευταίου τόμου. Πίσω από το Historisches Wörterbuch der Philosophie, όπως και πίσω από κάθε λεξικό, υπάρχει μια φιλοσοφία που καθορίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, και την ίδια στιγμή το διαφοροποιεί από όλα τα προηγούμενα, όπως τα αντίστοιχα λεξικά των A. Lalande, Micraelius, J.G. Walch και W.T. Krug, αλλά και από τα σύγχρονα, όπως το Routledge Encyclopedia of Philosophy και το Enzyklopädie der Philosophie und Wissenschaftstheorie (το τελευταίο συντάχθηκε υπό το πρίσμα της φιλοσοφίας της επιστήμης). Ο τίτλος Historisches Wörterbuch der Philosophie δείχνει ότι το προκείμενο λεξικό αφορά τη φιλοσοφία και τις φιλοσοφικές έννοιες στο πλαίσιο της ιστορίας και των ιστορικών καταβολών τους. Βασική ιδέα του εγχειρήματος είναι ότι κάτι δεν υφίσταται, εφόσον η αντίστοιχη έννοια δεν μπορεί να εξακριβωθεί. Ας πάρουμε για παράδειγμα την ενόραση (intuition). Φυσικά, η ενορατική γνώση υφίσταται πολύ πριν από την εμφάνιση της έννοιας «ενόραση». Αλλά η ίδια η διαδικασία της ενορατικής γνώσης εμφανίστηκε μόνον σε συνδυασμό με την έννοια επιβολή=intuitio.

Οι περισσότερες φιλοσοφικές έννοιες έχουν πολύ μακρά ιστορία. Και η ιστορία μιας έννοιας περιλαμβάνει επίσης και την αλλαγή της σημασίας της. Ιδιαίτερα κρίσιμη για την κατανόηση της σημασίας μιας έννοιας είναι η αντίθετη προς αυτήν έννοια· και σε περίπτωση που η αντίθετη έννοια μεταβληθεί, είναι πιθανό η κυρίως έννοια να επηρεαστεί σημαντικά. Αναφορικά και πάλι με το παράδειγμα της ενόρασης, πρέπει να σημειώσουμε ότι η ουσιαστική αλλαγή που υπέστη από την αρχαιότητα ως τη σύγχρονη εποχή βασίζεται στην αλλαγή της αντίθετης προς αυτήν έννοιας. Στην αρχαιότητα η αντίθετη έννοια είναι το «συλλογιστικός» (discursive) -διεξοδικοί λόγοι, ενώ από τον Μεσαίωνα και τον Duns Scotus και εξής είναι το «αφαιρετικός» (abstractive). Ένα άλλο διαφωτιστικό παράδειγμα είναι η έννοια του «υπερβατικού» (transcendental). Διότι ενώ στον Μεσαίωνα έρχεται σε αντίθεση με το «κατηγορικός» (categorial) ή το «υπερ-υπερβατικό» (supertranscendental), και έχει μια σχετικώς ομοιογενή σημασία, η κατάσταση αλλάζει ριζικά την εποχή του Καντ, όταν ως αντίθετη έννοια αναδεικνύεται το «εμπειρικός» (empirical). Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν ξεκάθαρα ότι οι φιλοσοφικές έννοιες είναι τα ίδια τα πράγματα όπως αυτά γίνονται αντιληπτά. Η ιστορία αυτών των εννοιών μάς δείχνει τις σημασιολογικές αλλαγές που υπέστησαν, και αυτό συνεπάγεται αλλαγές στην ίδια την κατανόηση των πραγμάτων. Άρα, εκείνα που αλλάζουν σε τελική ανάλυση είναι τα ίδια τα πράγματα, καθώς αυτά αποτυπώνονται στις έννοιες.

Η Ρητορική στην κλασική μορφή και η σύγχρονη προσαρμογή της:

Το Historisches Wörterbuch der Rhetorik

Η Ρητορική, η πιο δημοφιλής τεχνική επικοινωνίας στην αρχαιότητα αλλά και με μεγάλη επίδραση σε όλες τις περιόδους του ευρωπαϊκού πολιτισμού, γνωρίζει σήμερα νέα απήχηση μετά την παρακμή της κατά την διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα. Το Historisches Wörterbuch der Rhetorik συνοψίζει τα πορίσματα της διεθνούς έρευνας σε όλους τους τομείς της αρχαίας και σύγχρονης ρητορικής, που αφορούν τη θεωρία και την πρακτική της πειθούς. Το λεξικό καλύπτει επίσης και τους συγγενείς κλάδους που έχουν δεχτεί την επιρροή της ρητορικής όπως τη λογοτεχνία, την αισθητική, την εκπαίδευση, τη φιλοσοφία, τη θεολογία, τη μαζική επικοινωνία κλπ. Οι πληροφορίες για τους χρήστες του λεξικού συγκεντρώνονται σε περισσότερα από 1.300 άρθρα (τα άρθρα αφορούν ρητορικές έννοιες και όχι ονόματα συγγραφέων).

Η παρούσα ανακοίνωση θα πραγματευτεί τους σκοπούς, τη μεθοδολογική προσέγγιση και την ιστορία του εγχειρήματος αυτού. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ανακοίνωσης εστιάζεται –όπως φαίνεται και από τον τίτλο της– στα προβλήματα που σχετίζονται με τον μετασχηματισμό της κλασικής κληρονομιάς της ρητορικής από την ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Αυτό θα καταδειχθεί μέσα από παραδείγματα ρητορικών όρων που εξετάζονται σε άρθρα των ήδη δημοσιευμένων τόμων.

Δύο μνημειώδη μυθολογικά λεξικά: W.H. Roscher, Lexikon der Griechischen und Römischen Mythologie και Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae (LIMC).M

Η γνώση της αρχαίας ελληνικής και της ρωμαϊκής μυθολογίας είναι απαραίτητη για τους κλασικούς φιλολόγους, για τους κλασικούς αρχαιολόγους, αλλά και για όποιον ασχολείται με την ελληνική και τη ρωμαϊκή αρχαιότητα. Επομένως η ανάγκη για αξιόπιστες συλλογές των μαρτυριών (λογοτεχνικών και μνημειακών) σχετικά με τους αρχαίους μύθους ήταν αισθητή από τα πρώτα κιόλας βήματα της συστηματικής αρχαιογνωστικής έρευνας. Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα η πρόοδος της κριτικής μεθόδου, η μεγάλη αύξηση του αρχαιολογικού υλικού, αλλά και η καλύτερη γνώση της αρχαίας θρησκείας οδήγησαν στην απόφαση να συνταχθεί ένα συστηματικό μυθολογικό λεξικό με πρωταρχικό στόχο τη συγκέντρωση του τεράστιου υλικού και την παρουσίασή του με αλφαβητική σειρά. Επιμελητής της έκδοσης ήταν ο Wilhelm Roscher και μετά τον θάνατό του ο Konrat Ziegler. Το αμιγώς γερμανικό εγχείρημα χρειάστηκε πάνω από σαράντα χρόνια για να ολοκληρωθεί και το έργο παραμένει αναντικατάστατο όσον αφορά την επεξεργασία των γραπτών μαρτυριών.

Προς το τέλος του 20ού αιώνα, ωστόσο, η αύξηση του αρχαιολογικού υλικού κατέστησε τον Roscher εντελώς ανεπαρκή ως προς το εικονογραφικό μέρος. Η διαπίστωση οδήγησε σε μια μεγάλη, διεθνή αυτή τη φορά, συνεργασία, για την έκδοση ενός νέου συλλογικού έργου με θέμα και πάλι την αρχαία μυθολογία, με αλφαβητική και πάλι διάταξη, αλλά με σαφή προσανατολισμό προς τις απεικονίσεις των μύθων και των μυθολογικών μορφών, όπως δηλώνει και ο τίτλος Lexicon Iconographicum Mythologiae Classicae· οι γραπτές πηγές απαριθμούνται στην αρχή κάθε λήμματος και εξετάζονται μάλλον συνοπτικά. Αξιοσημείωτο είναι ότι το τεράστιο και σύνθετο αυτό έργο μπόρεσε να ολοκληρωθεί σε είκοσι περίπου χρόνια.

Ιταλικά αρχαιοελληνικά λεξικά σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή

Το πρώτο μέρος της ανακοίνωσης είναι μια διερεύνηση της ιστορίας των ιταλικών αρχαιοελληνικών λεξικών κατά τη διάρκεια του 20ού αι. Στη συνέχεια δίνεται μια γενική εικόνα της κατάστασης που επικρατεί σήμερα στην Ιταλία στον τομέα της αρχαιοελληνικής λεξικογραφίας για τη Μέση και την Ανώτατη Εκπαίδευση, με ιδιαίτερη έμφαση στα ηλεκτρονικά εργαλεία που αναπτύσσονται τα τελευταία χρόνια

Η χρήση και η αξιοποίηση του πολιτισμικού υλικού

σε ένα μη-εγκυκλοπαιδικό, γενικό αρχαιοελληνικό λεξικό

Η ανακοίνωση αφορά τα συμπεράσματα που μπορεί να συναγάγει κανείς δουλεύοντας μέσα στην παράδοση του αρχαιοελληνικού-αγγλικού λεξικού των Liddell-Scott υπό το φως των μεγάλων ανακαλύψεων του 20ού αι. Η ανακοίνωση εστιάζεται στο πώς αντικείμενα της Μυκηναϊκής εποχής (πολύ περισσότερο από την αποκωδικοποίηση της Γραμμικής Β) και νέα κείμενα από παπύρους, ιδιαίτερα της Νέας Κωμωδίας, επηρέασαν τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη σημασία και τη χρήση των αρχαίων ελληνικών λέξεων. Και επιπλέον, πώς αυτό το καινούριο υλικό χρησιμοποιείται παράλληλα και συγχωνεύεται με το υλικό που ήδη υπάρχει στο LSJ, όταν συντάσσει κανείς άρθρα για ένα μεσαίας κλίμακας λεξικό.

Σούδα: O χαρακτήρας και η δυναμική ενός

βυζαντινού εγκυκλοπαιδικού λεξικού

H Σούδα, τόσο λόγω του μεγέθους της, όσο και λόγω της πληθώρας των πηγών και της ποικιλίας και του εύρους των πληροφοριών που περιλαμβάνει, αποτελεί το αντιπροσωπευτικότερο έργο του κινήματος του εγκυκλοπαιδισμού που χαρακτηρίζει τη μακεδονική περίοδο της βυζαντινής γραμματείας, και ταυτόχρονα καθίσταται πρόδρομος και πρότυπο για τα νεότερα και σύγχρονα αρχαιογνωστικά λεξικά και εγκυκλοπαίδειες.

Στα πλαίσια της ανακοίνωσης αυτής θα επιχειρηθεί, μετά από μια σύντομη αναφορά στην αρχαία ελληνική και βυζαντινή λεξικογραφία, να σκιαγραφηθεί ο διαφορετικός χαρακτήρας της Σούδας, αφού ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα ερωτήματα: για ποιο σκοπό και με ποια αφορμή πραγματοποιήθηκε το λεξικό αυτό, ποιους πνευματικούς και πολιτισμικούς σκοπούς υπηρετεί και σε ποιο κοινό απευθύνεται. Στο δεύτερο μέρος της ανακοίνωσης θα μελετηθούν οι πηγές και θα εξεταστούν τα λήμματα εκείνα, στα οποία γίνεται χρήση πρώτου προσώπου (κυρίως χωρία, στα οποία απαντούν τύποι όπως «ημείς» ή «παρ’ ημίν»), με στόχο να αξιολογηθεί και να αποτιμηθεί η συγχρονικότητα και η διαχρονικότητα του λεξικού.

Ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833) λεξικογράφος

της Αρχαίας Ελληνικής: γνωστές και άγνωστες σελίδες

Η λεξικογραφική δραστηριότητα του Αδαμαντίου Κοραή (1748-1833) με τη νεοελληνική γλώσσα (Άτακτα, τόμ. 2 [1829], 4-5 [1832-1835]. Ύλη Γαλλογραικικού Λεξικού [1881], κτλ.) έχει απασχολήσει επανειλημμένως την οικεία βιβλιογραφία, η αντίστοιχη όμως δραστηριότητά του με την αρχαιοελληνική γλώσσα παραμένει ακόμη, σε μεγάλο μέρος της, ανεξερεύνητη. Η εισήγηση περιγράφει το πρόβλημα, επισημαίνοντας το γενικότερο πλαίσιο και τους επιμέρους όρους του, με βάση εκδεδομένο υλικό (Κριτικαί σημειώσεις εις το Λεξικόν του Ησυχίου [1889], κτλ.), κυρίως όμως με βάση ανέκδοτο υλικό από τα κοραϊκά κατάλοιπα της Βιβλιοθήκης «Κοραής» στη Χίο.

Η λεξικογράφηση του νεοελληνικού πολιτισμού και ο Στέφανος Κουμανούδης

Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830) και δώθε, για τη δημιουργία του λεξιλογίου της διοίκησης, των επιστημών και των επαγγελμάτων, εργάστηκε φανατικά ένας αριθμός λογίων και επιστημόνων. Η δραστηριότητα αυτή, της οποίας η πρώτη μεγάλη φάση κάλυψε τρία τέταρτα του 19ου αιώνα από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους, γίνεται κατανοητή μέσα από τον «εγκυκλοπαιδισμό» (φαινόμενο άρρηκτα δεμένο με τον Διαφωτισμό). Στην Ελλάδα, πάντως, εμφανίστηκε ως ανεξάρτητη (καθό χρονικά προηγούμενη) της συγκρότησης των πρώτων μεγάλων νεοελληνικών «εγκυκλοπαιδειών» του 20ού αιώνα. Εξετάζεται η εξέχουσα θέση που κατέλαβε σ’ αυτήν ο Στ. Κουμανούδης (1818-1899), από τους τελευταίους εκπροσώπους του Διαφωτισμού, χάρη στο έργο του Συναγωγή νέων λέξεων υπό των λογίων πλασθεισών (1900).

Η ημερίδα θα γίνει στις 22 Νοεμβρίου του 2003Φρυκτωρίες-Ανακοινώσεις συνεδρίων