Βυζάντιο: Ιστορία –Πολιτισμός

Μια πρόταση διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας μέσα από την ιστορία και τον πολιτισμό

 επίπεδο  προχωρημένο.

            Αποφάσισα να προχωρήσω στην πρόταση αυτή, πρώτ’ απ’ όλα για τους φοιτητές μου, του τμήματος Βυζαντινής Ιστορίας και Τέχνης του Κρατικού Πανεπιστημίου Λομονόσοφ της Μόσχας. Κατά δεύτερο λόγο, γιατί πιστεύω πως η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε συνδυασμό με στοιχεία της ελληνικής ιστορίας και πολιτισμού μπορεί πραγματικά να γοητεύσει πέρα από κάθε προσδοκία και να προσελκύσει στην Ελλάδα υψηλού επιπέδου φιλομαθείς ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη. Τουλάχιστον αυτό μου δείχνει ως τώρα η τρίχρονη εμπειρία μου εδώ στη Μόσχα, στα πανεπιστήμια και στα τμήματα ενηλίκων του Κέντρου Ελληνικού Πολιτισμού. Θεωρώ ότι στα επόμενα χρόνια πρέπει να συντείνουμε προς αυτήν την κατεύθυνση, αν θέλουμε να κερδίσουμε το παιχνίδι της ελληνόγλωσσης εκπαίδευσης στο εξωτερικό, τόσο στην ομογένεια όσο και στους ξένους. Σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, υπάρχει ήδη παραγωγή εξειδικευμένων εγχειριδίων γλώσσας με τέτοιες προδιαγραφές. Η Ελλάδα, διαθέτοντας μία από τις πλουσιότερες πολιτισμικές παραδόσεις στον κόσμο, μόνο όφελος θα έχει αν προχωρήσει στην υλοποίηση αυτής της ιδέας. Το παραπάνω το καταθέτω ως πρόταση και ως αφετηρία για συζήτηση και στις «φρυκτωρίες»…

            Η πρότασή μου για το Βυζάντιο υπαγορεύτηκε για έναν ακόμα λόγο: πολλοί, ακόμα και σήμερα, δυστυχώς, Έλληνες και ξένοι, αγνοούν αυτό το μεγάλο κεφάλαιο της ελληνικής κληρονομιάς, το υποτιμούν και το υποβιβάζουν σε σχέση με το «ένδοξο αρχαιοελληνικό παρελθόν». Είναι καιρός να ξεπεράσουμε τέτοιες παρωχημένες θεωρήσεις και να καταδείξουμε τη σημαντική συνεισφορά του Βυζαντίου στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ταυτότητας, γλώσσας και πολιτισμού, έτσι ώστε να πάψουν και ορισμένοι ξένοι να θεωρούν ως αγεφύρωτο χάσμα την περίοδο που μεσολαβεί από το τέλος του αρχαίου ελληνισμού ως την αρχή του νέου. Για να γίνει αυτό, δεν χρειάζονται υπερβολές και παρερμηνείες. Ο πλούτος του Βυζαντίου είναι τέτοιος, οι συνδέσεις του με το «πριν» και το «μετά» τόσες πολλές, που άνετα εξασφαλίζουν τον παραπάνω στόχο. Να προσθέσω ακόμα ότι η σύνδεση της διδασκαλίας της γλώσσας με τον πολιτισμό πρέπει να ισχύσει και για τη νεότερη ελληνική παράδοση και πολιτισμό, της τουρκοκρατίας και λατινοκρατίας, καθώς και του 19^ου αιώνα.

            Επειδή η πρόταση αυτή απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε φοιτητές βυζαντινής ιστορίας και πολιτισμού, ενδεχομένως να φανεί σε ορισμένους εξειδικευμένη και κάπως «βαριά». Ωστόσο, πιστεύω πως  με μια προσεκτική ματιά θα φανούν αρκετά στοιχεία της, που μπορούν να αξιοποιηθούν και με ένα ευρύτερο κοινό ελληνομάθειας. Σημειώνω πως στα ελάχιστα μεσαιωνικά χωρία που παραθέτω δε χρησιμοποίησα πολυτονικό γνωρίζοντας ότι δεν αναγνωρίζεται πάντα από υπολογιστή σε υπολογιστή.

            Το πρώτο τμήμα της αποτελείται από ένα λεξιλόγιο, θεματικά διαχωρισμένο, που περιλαμβάνει τόσο ευρύτερες έννοιες και λέξεις που απαντώνται συχνά σε ιστορικά συγγράμματα, όσο και ειδική ορολογία βυζαντινής ιστορίας και τέχνης, χωρίς να δίνω, όμως, τους ορισμούς.

            Το δεύτερο μέρος, που ήταν και το πιο κοπιαστικό για μένα, είναι ένας χρονολογικός πίνακας της βυζαντινής ιστορίας και τέχνης, όσο το δυνατόν πιο συνοπτικός. Για να τον ολοκληρώσω, συνδύασα στοιχεία από ήδη υπάρχοντες στη βιβλιογραφία που παραθέτω στο τέλος, αλλά και από προσωπική μου έρευνα στα βιβλία που χρησιμοποίησα. Σημειώνω πως προσπάθησα να αποφύγω την «αυτοκρατορολογία» και να δώσω έμφαση σε στοιχεία πολιτισμού, τέχνης και διανόησης. Οι αυτοκράτορες αναφέρονται σε συνδυασμό με τη δράση τους σε επίπεδο κοινωνικό, στρατιωτικό, συγγραφικό κ.λπ. Επίσης, τόνισα τα στοιχεία που καταδεικνύουν αφενός τους συνεκτικούς δεσμούς του Βυζαντίου με την αρχαιοελληνική παράδοση και αφετέρου τη μεγάλη επίδραση που είχε το Βυζάντιο στους πολιτισμούς και λαούς με τους οποίους ήρθε, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε επαφή. Σε αρχαιολογικό πλαίσιο, επικεντρώνομαι περισσότερο στα μνημεία του ελλαδικού χώρου. Συν τοις άλλοις, αναφέρω κάποια ενδεικτικά στοιχεία που αποδεικνύουν τη  χρήση του όρου «Έλληνας» στο Βυζάντιο ως στοιχείο αυτοπροσδιορισμού των Βυζαντινών, παράλληλα με τον όρο «Ρωμαίος», σε εποχές που, όλες οι ξένες μεσαιωνικές μαρτυρίες, ούτως ή άλλως, χρησιμοποιούν για τους κατοίκους της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας τον όρο «Έλληνες» (Γραικοί) πλην μερικών αραβικών πηγών που κάνουν λόγο για  «Ρουμ» (Ρωμαίους), όπως ήθελε, βέβαια, και η πολιτική ιδεολογία του βυζαντινού κράτους. Τέλος, αναλύω λίγο προσωπικότητες, γεγονότα, συγγράμματα και στοιχεία που θεωρώ ότι είναι σημαντικά για την κατανόηση του Βυζαντίου. Απ’ αυτήν την άποψη σαφώς και ξεπερνιούνται, εν μέρει, τα στενά πλαίσια ενός χρονολογικού πίνακα και το αποτέλεσμα αποκτά, κατά τη γνώμη μου, μια κάποια πρωτοτυπία, αν και ο αντικειμενικός παρατηρητής θα βρει να απουσιάζουν, αναπόφευκτα, γνωστά ονόματα της βυζαντινής ιστορίας. Σε τελική ανάλυση πρόκειται για μια εργασία που δεν παύει να είναι υποκειμενική στα στοιχεία που προτάσσει, έχοντας  και τον περιορισμό του μεγέθους της.  Σε κάθε περίπτωση, πιστεύω πως ο χρονολογικός αυτός πίνακας μπορεί να φανεί χρήσιμος  στο διδάσκοντα την ελληνική γλώσσα και πολιτισμό, αυτόν που θέλει να έχει μια συνοπτική θεώρηση της ιστορικής πορείας του Βυζαντίου. 

            Το τρίτο μέρος είναι ένα μικρό σώμα κειμένων για το Βυζάντιο, άλλα πιο απλά και άλλα γλωσσικά πιο δύσκολα, που μπορούν να αξιοποιηθούν κατάλληλα.

Το τέταρτο μέρος είναι συνολικά 12 ασκήσεις, κατανόησης του χρονολογικού πίνακα, λεξιλογίου, γραμματικές, αντιστοιχίσεις, δημιουργίας προτάσεων, ακροστιχίδας, κ.α. που είναι πρωτότυπες και έχουν ως κοινό παρανομαστή το Βυζάντιο. Η τελευταία περιλαμβάνει περιγραφές εικόνων με βυζαντινά έργα τέχνης, από την οποία, όμως, στάθηκε αδύνατο να ανεβάσω στις φρυκτωρίες το σύνολο των επιλεγμένων εικόνων, όσες φορές κι αν προσπάθησα (αρχικό μέγεθος 18,6 ΜΒ). Ίσως γιατί φταίει η wifi σύνδεση που διαθέτω. Έτσι επέλεξα τελικά πέντε εικόνες για τη δημοσίευση στις φρυκτωρίες.

Τέλος, στο πέμπτο μέρος, δίνω πληροφορίες για τις εικόνες και παραθέτω τη βιβλιογραφία που χρησιμοποίησα.

Η πρόταση αυτή αναρτάται στις «φρυκτωρίες» με σκοπό να τη χρησιμοποιήσει για τους διδακτικούς σκοπούς της ελληνομάθειας στο εξωτερικό όποιος συνάδερφος θέλει. Παρακαλώ, μόνο, να γίνεται μια αναφορά στον εισηγητή της πρότασης.

                                                                                    Κουγιουμτζόγλου Δημήτριος

Αρχεία: 

ΒΥΖΑΝΤΙΟ: ΙΣΤΟΡΙΑ - ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - μια πρόταση διδασκαλίας της ελληνικής μέσα από την ιστορία και τον πολιτισμό