Αρετή Πότσιου
Φίλες και φίλοι,

Καθώς τελειώνει η ακαδημαϊκή χρονιά όπου να 'ναι, σκέφτηκα να στείλω λίγη από τη δουλίτσα που έκανα φέτος, κυρίως με τη γραμματική, γιατί εκεί χρειάστηκε. Μην νομίσετε, σας παρακαλώ, ότι έχω κανένα τέτοιο βίτσιο, απλώς, όταν έβλεπα να ενσκήπτει πανικός στα πλήθη, δηλαδή όταν τα παιδιά στην τάξη κοίταζαν μ’ εκείνο το βλέμμα.., ξέρετε, κι ο πίνακας της τάξης κι οι επανειλημμένες επεξηγήσεις δεν επαρκούσαν, ε, τις μεγάλες νύχτες του χειμώνα ή μερικά ανοιξιάτικα πρωινά γεμάτα ζεστές μυρουδιές, εγώ και το κομπιουτεράκι μου επιδιδόμασταν σε γραμματικές καταχρήσεις, προκειμένου να κάνουμε ό,τι συστηματοποίηση μπορούσαμε. Έφτιαχνα βέβαια μόνο ό,τι δεν εύρισκα έτοιμο και μαζεμένο ή ό,τι παρουσίαζε ιδιαίτερη δυσκολία. Δεν είχα από πριν κανένα σχέδιο, και οδηγήθηκα μόνο από τις ανάγκες μας. Δεν είναι τίποτε τρομερά πράγματα, αλλά η αλήθεια είναι ότι οι μαθητές αισθάνονται ότι τους βοηθούν αυτοί οι πίνακες που θα δείτε.

Από υλικό άλλο, έχουμε μαζέψει – μαζί με δύο παιδιά, φοιτητές, που διδάσκουν επίσης ελληνικά εδώ - αρκετούτσικο, δηλαδή κείμενα και ασκήσεις για εξάσκηση στην κατανόηση γραπτού λόγου, μερικά παιχνίδια, κάμποσα τραγούδια, κτλ. Σκέφτηκα να τα ανταλλάσσαμε. Μπορούμε, ας πούμε, να στέλνουμε στις Φρυκτωρίες τους στίχους από τα τραγούδια που έχουμε γράψει ο καθένας, να δημιουργήσουμε ένα κοινό απόθεμα. Επίσης ένα καλό αρθράκι ή κάτι ενδιαφέρον που βρίσκουμε εδώ κι εκεί. Εννοώ ενδιαφέρον αλλά και αρκετά απλό ή ελαφρώς διασκευασμένο για τις ανάγκες μας. Τις προάλλες, παραδείγματος χάριν, η παλιά μου συμφοιτήτρια, η Εύη η Παπαγιαννοπούλου, από τη Μονς, μου έστειλε ξανά Αρκά, σάλος γίνεται στην τάξη, τρελαίνονται κάθε φορά μ’ αυτά τα κόμικς. Μπορούμε επίσης να στέλνουμε τα διαγωνίσματά μας. Εάν υπάρχει ένα καλό απόθεμα σε διαγωνίσματα, μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε όλοι μας για επαναλήψεις αλλά και για τα κύρια διαγωνίσματά μας, με μικρές ή μεγάλες παραλλαγές. Όπως πολύ καλά γνωρίζετε, η σύνθεση ενός διαγωνίσματος τρώει πολύ χρόνο, καθώς πρέπει να βγάζει ένα συγκεκριμένο άθροισμα (100) μοιρασμένο στις ενότητες του διαγωνίσματος (γραμματική, κατανόηση γραπτού λόγου, παραγωγή κειμένου, ..), να αποτελείται από ασκήσεις παρόμοιας δυσκολίας κ.ο.κ. Όταν μάθαινα ισπανικά, στο Ινστιτούτο Θερβάντες στην Αθήνα, οι δάσκαλοί μας είχαν ένα μεγάλο απόθεμα από διαγωνίσματα παρελθόντων ετών και τα χρησιμοποιούσαν στις επαναλήψεις στο τέλος κάθε επιπέδου. Επίσης μπορούμε να σχολιάζουμε ποια άσκηση πήγε καλά και σε ποια υπήρξε γενική αποτυχία, ποια χρειάζεται λίγο διαφορετική διατύπωση, γιατί δεν την καταλαβαίνουν καλά κτλ. Αν οι Φρυκτωρίες νομίζουν ότι ενδιαφέρει η πρόταση, μπορώ να στείλω για αρχή τα δικά μου.

Ας επανέλθω όμως στη γραμματική.

Στο επίπεδο 1 (1ο τετράμηνο), χρειάστηκε ο πίνακας που ξεχωρίζει απλώς τις συζυγίες (και τις δύο τάξεις της δεύτερης συζυγίας – τον μεγάλο καημό!). Επίσης την κλίση ενός ρήματος της πρώτης συζυγίας, έτσι για σημείο αναφοράς, κι ας μην έχουν διδαχτεί ακόμη όλους τους χρόνους και τις εγκλίσεις. Ας σημειώσω, βέβαια, ότι οι Ισπανοί έχουν παιδεία κλασική, ρωτούν για το καθετί, χρειάζονται τον κανόνα, δεν θέλουν να αφήνουν κάτι για άλλο επίπεδο, χωρίς να καταλάβουν έστω μέσες άκρες περί τίνος πρόκειται και να το τακτοποιήσουν στο μυαλό τους, να το κατηγοριοποιήσουν, κτλ. Μπορώ να πω πως και η ίδια, όταν μάθαινα αγγλικά ή ισπανικά είχα την ίδια ανάγκη, και δεν μου άρεσε, όταν δεν μου το εξηγούσαν κι έπρεπε να ψάχνω και να ταλαιπωρούμαι ή, απλώς, να το αφήνω χωρίς να το καταλάβω, χωρίς να καταλάβω γιατί κάνει έτσι κι όχι αλλιώς, πα πα, χειρότερο πράγμα δεν υπάρχει.

Στο επίπεδο 2 (δεύτερο τετράμηνο, αντίστοιχα), χρειάστηκε ο συγκεντρωτικός πίνακας για το σχηματισμό του μέλλοντα και του αορίστου της ενεργητικής φωνής (ενότητα 15 και 16 στο Επικοινωνήστε Ελληνικά 1), κι ακόμη, ο πίνακας με τα παραδείγματα σχηματισμού σε όλους τους χρόνους και τις εγκλίσεις των ρημάτων που συναντούσαμε πολύ συχνά. Έχουν διδαχτεί ως τότε το στιγμιαίο μέλλοντα και τον αόριστο στην οριστική και την υποτακτική (απλή), άλλά η πρώτη νύξη σε μια υποτακτική (χωρίς όνομα, λες και είναι μία μόνο, μάθ. 19, σελ. 187, στο ΕΕ 1) και στον αόριστο (μάθ. 20, σ. 195) τους αφήνει πολλά ερωτηματικά. Εξάλλου, και συναντούν και χρησιμοποιούν λιγάκι και τους υπόλοιπους χρόνους και τις άλλες εγκλίσεις, ιδίως τη συνεχή υποτακτική, του ενεστώτα, αντί για την απλή, του αορίστου, ένα λάθος που έχουν την τάση να το κάνουν όλοι οι Ισπανοί –και όχι μόνο- ακόμη κι αυτοί που γνωρίζουν καλά τη γλώσσα μας.

Στο 3ο επίπεδο (τρίτο τετράμηνο) συναντούμε το γνωστό πρόβλημα της κτητικής αντωνυμίας «δικός-ή-ό μου/σου…», με τους συνδυασμούς της για τον έναν ή τους πολλούς κτήτορες, το γένος του κτήτορα, τα ένα ή τα πολλά αντικείμενα που του ανήκουν, εξού και ο αναλυτικός πίνακας με την αντωνυμία. Γιατί στα ισπανικά, όταν λένε su madre, μπορεί να πρόκειται για τη μητέρα του (ανθρώπου) ή της (κοπέλας) ή του (αγοριού), ή και για τη μητέρα σας, ευγενικά, αν απευθύνονται σε σας κι είστε ένας, κι όταν λένε sus padres, είναι οι γονείς του/της/του (ενός) ή οι γονείς τους (πολλών) ή οι γονείς σας, ευγενικά, αν είστε είτε ένας είτε πολλοί.

Στο επίπεδο 4 (τέταρτο τετράμηνο), ακολουθεί ο πίνακας για τον σχηματισμό του αορίστου ενεργητικής και παθητικής φωνής σε αντιστοιχία (μάθ. 14, ΕΕ 2), ενώ η κλίση ενός ρήματος σε όλη την παθητική φωνή εκκρεμεί, και θα καθαρογραφεί προσεχώς. Όσο για τον πίνακα που αφορά τον τονισμό της γενικής του πληθυντικού, οδήγησε σ’ αυτόν ένας πανικός, μια δυσφορία, που έπεσε στην ενότητα 20 του ΕΕ 2, στη θέα των πινάκων για τη γενική του πληθυντικού, σελ. 166-170. Τέλος, οι δύο σελίδες που αφορούν τα επίθετα κάλυψαν ένα παλιό κενό, όσον αφορά το θέμα ποια τέλος πάντων κάνουν σε –ος–η–ο και ποια σε –ος-α-ο.

Πρέπει να σας πω ότι δεν είμαι σίγουρη για όλα όσα έχω γράψει (π.χ. εκείνο τον κανόνα για τα πρώην μονοσύλλαβα, μονόθεμα, τριτόκλιτα θηλυκά, στους κανόνες για το τονισμό της γεν. πληθ., τον έβγαλα μόνη, ψάχνοντας και στη γραμματική της αρχαίας ελληνικής). Αντιθέτως, είμαι σίγουρη ότι θα μου έχουν φύγει λάθη εδώ κι εκεί. Θα μου κάνετε χάρη να μου τα υποδείξετε. Κάθε φορά βρίσκω και μόνη μου λάθη, αλλά, τι να γίνει, αν περίμενα πότε θα ήμουν σίγουρη για όλα, δεν θα τα έστελνα ποτέ. Εξάλλου αυτά τα πράγματα πρέπει να τα δουλεύει ομάδα, πιστεύω. Για άλλα απορώ, π.χ. προστακτική αορίστου του πηγαίνω «άμε» (με αναφορά σε υποσημείωση στο ρήμα αφήνω, ενώ στο λεξικό της κοινής νεοελληνικής αποδίδεται στο αρχαίο άγωμεν) λέει η γραμματική του Τριανταφυλλίδη, μπορώ να το βάλω; Δεν νομίζω, ε; (Και στη σ. 357, 943 α έχει ως παράδειγμα για τα ρήματα που έχουν στον ενεργητικό αόριστο θεματικό φωνήεν διαφορετικό από αυτό που έχει η οριστική:πήρα - πάρω, πάρε, πάρει και πήγα - πάω, πάμε, πάει, αλλά το πάμε, προφανώς, προστακτική δεν είναι.) Και τα δίχτυα, των διχτύων; Τι νομίζετε; Μετά, τι να πει κανείς για τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας, για εκείνη τη μοιραία παθητική φωνή της δεύτερης τάξης; Τι για την ομάδα σε -ώμαι με αρχαϊκή κλίση; Ούτε στον κόμβο το λεξικό τα βγάζει όλα, ούτε και μπορεί να πει κανείς με απόλυτη σιγουριά ποιο ανήκει πού, αν κάνει και κατά τη δεύτερη και κατά την πρώτη τάξη η παθητική του φωνή, μερικά ανήκουν σε τρεις κατηγορίες, αλλά οπωσδήποτε δεν μπορούμε πλέον να μείνουμε με το λαλώ και το θυμάμαι ούτε με αποσιωπήσεις. Τα διάφορα διδακτικά εγχειρίδια, αφενός εξετάζουν αποσπασματικά το θέμα, -πώς αλλιώς;- αφετέρου έχουν μία άποψη, π.χ. στο ΕΕ 3, μάθημα 3, σ. 51, το ρήμα τηλεφωνώ στην ενεργητική φωνή ανήκει στη β΄ τάξη, ενώ στην παθητική στην α΄, ενώ κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι ανήκει -ακόμη- και στις δύο συζυγίες και στις δύο φωνές, κι έτσι καλά. Θα μου πείτε, τι τα θες αδερφέ αυτά, εδώ στην Ελλάδα και μαλώνουν, μια ο παρατατικός σε –ούμουν, μια η όψιμη αγάπη για την καθαρεύουσα, μια ο λαϊκισμός… Εμ, τι να γίνει, ρωτάνε εδώ πέρα, δε βολεύονται με εξηγήσεις του τύπου «γλώσσα είναι και αλλάζει, βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο, κάνει κι έτσι κάνει κι αλλιώς, είναι μια τάση προς την κατάληξη –ιέμαι και στις δύο τάξεις», κοκ. Φτάνει που μ’ εκείνη τη γενική του πληθυντικού άλλα έχουν, αλλά άλλα δεν έχουν, αλλά τι να γίνει, αυτά τα θηλυκά πάντα προβλήματα σου βγάζουν, δεν μπαίνουν κι εύκολα σε κανόνες, σε γενικεύσεις, πήραν, φαίνεται, τοις μετρητοίς εκείνο που διάβασαν στις Φρυκτωρίες, ότι όπου γενικότης, εκεί και επιπολαιότης. Για να μην πιάσουμε το συντακτικό, εκείνη την υποτακτική και τις εμφανίσεις της στα διάφορα συντακτικά και εγχειρίδια, εκείνους τους υποθετικούς λόγους, ηρεμιστικά χρειάζεται ο άνθρωπος που τα ψάχνει, αλλά υπολογίζω να επανέλθω με τις απορίες μου επί των συντακτικών φαινομένων μια άλλη φορά - κι ελπίζω αυτό να μην ακούγεται σαν απειλή.

Για την ώρα, άλλωστε, δεν έχω, δυστυχώς, τόσο προχωρημένους μαθητές.

Αυτό είναι ένα άλλο θέμα που με απασχολεί, ότι με τέσσερις μόνο ώρες την εβδομάδα, για 4 επίπεδα (ένα για κάθε τετράμηνο), σε δύο χρόνια, δεν γίνεται παρά να προχωρήσουν οι φοιτητές μας ως ένα επίπεδο βασικό άκρες μέσες. Αν τουλάχιστον ήταν έξι οι ώρες, θα μπορούσαν να εμπεδώσουν καλύτερα αυτά που μαθαίνουν, και θα μπορούσαμε να αφιερώσουμε και μία έστω ώρα την εβδομάδα σε ένα θέμα πολιτιστικού περιεχομένου. Τώρα μας κυνηγά ο χρόνος άσχημα. Έναν τρίτο χρόνο, ούτε στα όνειρά μου δεν τολμώ αυτό να το δω. Μόνο βλέπω κάτι ωραία βιβλία που θα μπορούσαμε να κάνουμε και ζηλεύω. Ένα από αυτά είναι και το Επικοινωνήστε Ελληνικά 3 - μια που σχολίασα τόσο προηγουμένως τη σειρά.

Τελειώνοντας, πρέπει δυστυχώς να παραδεχτώ ότι με την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη διδασκαλία δεν έκανα και πολλά - για να μην πω κάτι πιο πικρό! Μετά από μεγάλη ταλαιπωρία και άκαρπες - όσο και άσκοπες - προσπάθειες μερικών μαθητών μου και δικές μου στους υπολογιστές της Σχολής μας να εγκαταστήσουμε τις ελληνικές γραμματοσειρές, κι αφού οι κάθε είδους υπεύθυνοι της Σχολής των Μεταφραστών δεν ήξεραν τίποτε και δεν μπορούσαν να μας βοηθήσουν, μάθαμε κατά τύχη, τελικά, ότι πρέπει να εγκατασταθεί ένα σύστημα πολύγλωσσης υποστήριξης στα κεντρικά, soporte multilingüe το λένε, και μετά να εγκαταστήσουμε εμείς τις γραμματοσειρές. Αυτό θα το ζητήσει ο προϊστάμενός μου, και την επόμενη χρονιά ας ελπίζουμε ότι θα υπάρχει.

Οι νέες τεχνολογίες μπορεί να μας δημιούργησαν μερικά τραύματα, αλλά οι παλιές δεν μας πρόδωσαν. Μια μέρα έφτιαξα ένα στιφάδο, που μετά μου γύρευαν συνταγές. Ήταν μια μικρή συγκέντρωση, για να δουν στο βίντεο την ταινία “Mediterráneo”. Ούτε ταινία είδαν ούτε τίποτε. Υπήρχε κι ένα γιαούρτι με κάρυ και πάπρικα, κι ένα τσίιζ κέικ κατόπιν, και κρασί κόκκινο απ’ τη Ριόχα.. Πάντως μετά μάθαμε στο μάθημα και τη φασολάδα - αν και η συνταγή .. μα τι, ένα τέταρτο του κιλού φασόλια βάζουμε; Και ένα σκόρδο μικρό; Ολόκληρο; Και ρίγανη και ξίδι; Κι ούτε σέλινο ούτε λάδι, τίποτε; Ήμαρτον, εγώ δεν την ξέρω έτσι, αλλιώς την έφτιανε η μάνα μου. Αλλά ας μην πω πού την είδα, γιατί ο Σικελιώτης μπορεί να πάθει κανένα εγκεφαλικό και τον χρειαζόμαστε, να γράψει και άλλο βιβλίο, κι οι καπετάνιοι μας δεν ήταν ό,τι κι ό,τι.

Αλλά κι όλοι εσείς, εκεί που αρμενίζετε, να 'στε καλά και γεια σας.

Οι πίνακες στους οποίους αναφέρεται η κυρία Πότσιου, βρίσκονται εδώ

.
Σημείωση 2 Ιουνίου 2003