errante writes, "Τασούλη, αχ, όταν επικοινωνούν οι άνθρωποι γραπτώς, δεν έχουν την ευκαιρία να εξηγούνται, να επεξηγούν ή να ακούν τη διαφωνία, διόρθωση ή παρέμβαση του συνομιλητή, κι έτσι ο καθένας καταλαβαίνει για τον άλλον κάτι που ίσως δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια. Εδώ πρόσωπο με πρόσωπο μιλούμε πολλές φορές, και σχηματίζουμε λανθασμένες εντυπώσεις για τον άλλον, πόσο μάλλον με το γραπτό, που απ’ τη φύση του είναι μονόλογος, κι ας φιλοδοξεί να γίνει διάλογος. Για να μη φτάσω σ’ αυτό που μου περνάει απ’ το μυαλό μερικές φορές, ότι οι άνθρωποι έχουν σπουδάσει την τακτική της ανεπικοινωνίας, μερικοί μάλιστα διαπρέπουν. Εγώ δηλώνω αριστούχος –χρειάζεται και μια διάκριση κάπου κάπου. Γι’ αυτό σου απαντώ, για να μην νομίζεις τυχόν άλλα για μένα, αλλά και γιατί με τσιγκλάς, κάνεις τον άλλον να θέλει να μιλήσει. Διορθώνω λοιπόν τις εντυπώσεις που έχεις για την αφεντιά μου όσο πιο σύντομα μπορώ. (Άι το παίρνω πίσω αυτό, βγήκαν πολλά.)"

Θεσσαλονίκη, 14 Μαϊου 2003

1) Όχι, προσωπικά –κι όπως ήμουν πάντα έκθετο, τουτέστιν ανένταχτη- δεν έχω συνηθίσει σε καμιά αγιοποίηση μαρτύρων της αριστεράς.

2) Εκτός από την αριστερά που αυτοαποκαλείται αριστερά, κι εκτός από αυτήν που ανέρχεται στην εξουσία –και, σύμφωνα με τον ακατάλυτο νόμο, χαλάει- υπάρχει και η αντιπολιτευόμενη, και η εξωκοινοβουλευτική, αλλά και η ευρύτερη αριστερά, που δεν είναι ούτε τόσο «γνήσια» -δεν πιστεύω σε τέτοια- αλλά ούτε και το 5% της αριστεράς. Αλλά κι αν είναι το 5%, όπως λες, ε, είμαι επιρρεπής στα μικρά ποσοστά. Γιατί, πότε ήταν πολλοί οι έντιμοι ή γενικώς οι διατεθειμένοι να βάλουν το κεφάλι τους πάνω στον πάγκο του χασάπη; Αλλά, τουλάχιστον ως τώρα, χάρη σ’ αυτούς έκανε βήματα μπροστά η ανθρωπότητα. Και δεν εννοώ καμιά ναρκισσευόμενη πρωτοπορία. Άλλωστε, να, η κινητοποίηση κατά της παγκοσμιοποίησης έχει ξαναβγάλει απ’ το καβούκι τους τόσους, τόσον κόσμο που έβαλε για την ώρα στην άκρη κόμματα, τσιτάτα και διαφοροποιήσεις, όχι γιατί τα νέα κινήματα είναι ομοιογενή, αλλά γιατί διαπιστώνουν ότι «η ανεκτικότητα δεν είναι περιθωριακή αρετή» -που λέει κι ο Λακλάου, που τον διαβάζω αυτές τις μέρες κι όλο και σε θυμάμαι- γιατί δεν έχουν την ανάγκη πια να απολογούνται σε καμιά τελεσίδικα ερμηνευμένη ιστορία και σε κανένα κόμμα, γιατί έχουν παραμερίσει την απόλυτη διαλεκτική του καλού και του κακού και κινούνται πιο συνθετικά μεταξύ των πόλων, γιατί μια κοινωνική ρύθμιση σήμερα μπορεί να προκύψει από μια διαδικασία λήψης αποφάσεων, στην οποία διαδικασία εμπλέκονται πλέον πολλά, κατακερματισμένα, μερικά, διαφορετικά υποκείμενα. Υποθέτω δηλαδή ότι η αριστερά, αν δεν φιλοδοξεί να γίνει δεκανίκι των συμφερόντων της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, αλλά ούτε καμιά παλαιάς μόδας δικτατορία, θα ψάξει να βρει τους τρόπους να συμπεριλαμβάνει όλες τις συνιστώσες σε οποιονδήποτε σχεδιασμό. Πέρα από την ανάγκη που οδηγεί προς αυτή την κατεύθυνση, μπορεί να βρίσκεται η συνειδητοποίηση ότι «η ανθρώπινη κατάσταση έχει μια οντολογική λειτουργία». Δηλαδή πέρα από τους καθαρά οικονομικούς όρους του παιχνιδιού.

Εγώ δηλαδή δεν πιστεύω ότι στη Λατινική Αμερική, ειδικότερα οι Ζαπατίστας, για τους οποίους ξέρω κάπως περισσότερα πράγματα, κάνουν αυτό που κάνουν, μόνο και μόνο γιατί δεν έχουν άλλη επιλογή.

3) Ποιοι ήταν οι μόνοι κερδισμένοι, δεν κατάλαβα, όχι μόνο η αλβανική μαφία υποθέτω;

4) Τώρα, ότι ευθύνεται η αλαζονεία της Αμερικής, μου ακούγεται κάπως μεταφυσικό. Η αλαζονεία δεν είναι παρά συνέπεια, έκφραση των νέων συσχετισμών, που λες κι εσύ, και του δικαίου του ισχυροτέρου. Απλώς ο ΟΗΕ είναι θεσμός χωρίς βάσεις, πόδια, θεμέλια. Δεν λέω ότι δεν πρέπει να τον στηρίζουμε, λέω μόνο να έχουμε υπόψη μας ότι είναι για το θεαθήναι, κι ότι, αν μπορούμε, να το αλλάξουμε αυτό. Και τι να πω για την πρότασή του «πετρέλαιο για τρόφιμα», στη διάρκεια ενός πολέμου που και τον ίδιο το θεσμό τον είχε εξευτελίσει, σε έναν λαό που ακριβώς τα πετρέλαιά του ήθελαν οι εισβολείς με το στανιό, τι νόημα είχε η πρόταση, δεν καταλαβαίνω, μήπως μπορείς να μου πεις;

5) Να σου πω, πιστεύω ότι ούτε τότε πιάστηκαν όλοι στον ύπνο. Απλώς, η επιλογή ήταν ή στράτευση ή εκτελεστικό απόσπασμα, κι η τοποθέτηση ενάντια στον πόλεμο ισοδυναμούσε με προδοσία, ενώ από την άλλη, τα κινήματα που αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη δεν μπορούν να ασκήσουν την ωμή βία που ασκούν οι ισχυροί. Ούτε να συντονιστούν εύκολα μπορούν, παρά αφού έχει ήδη γίνει ή ξεκινήσει κάτι βρόμικο.

6) Μπορεί να αστειευόμουνα με την κόκα κόλα, αλλά το μποϋκοτάζ που υπαινισσόμουν δεν είναι αμελητέα πρόταση και μπορεί να ασκήσει πραγματικά πίεση στα αρπακτικά.

7) Προσωπικά, ειρηνίστρια δεν ήμουν, αν και αντιμιταλίστρια, ναι, νομίζω ότι και ήμουν και είμαι. Επίσης, δεν με ενοχλεί που άλλοι είναι ειρηνιστές, τόσο μπορούν, τουλάχιστον ανάγουν την απειλή για την ειρήνη στις γνωστές αιτίες. Ένα ογκούμενο κίνημα ενάντια στον πόλεμο, σε κάθε πόλεμο, είναι κάτι, ελπίζω. Ακόμη χρειάζονται τη συναίνεση, την κοινή γνώμη, ακόμα και οι ακατανόμαστοι. Αφού δεν κατάφεραν ως τώρα να κάνουν αδιάφορους, απαθείς, όλους τους ανθρώπους με όλα τα συμβατικά μέσα αλλοτρίωσης… Νομίζω πως αυτό συγκίνησε τους ανθρώπους που κατέβηκαν στους δρόμους περισσότερο κι από την αντίθεσή τους στον πόλεμο, η αίσθηση ότι δεν πέθαναν, ότι δεν είναι άβουλοι, κι ότι είναι πολλοί.

Και μου άρεσε πολύ αυτό που είπες «πιστεύουμε πρώτα στη δικαιοσύνη και μετά στην ειρήνη», αλλά μου φαίνεται ότι πάνε πακέτο. Τι να βάλεις πρώτο και δεύτερο, αφού είναι αλληλένδετα. Ουφ, θυμάμαι κι εκείνο το δίλημμα που είχε γίνει της μόδας παλιά με τους συντρόφους μαοϊκούς, πρώτα μορφωτική επανάσταση και μετά η άλλη, αντιστρόφως ή συγχρόνως; Α, πλατεία Τιεν Αμέν, έγινε καμία απ’ όλες τελικά;

8) Ναι, αχ, αυτό, «ο πόλεμος ο δικός μας είναι πολιτισμικός», ναι, έτσι θα ‘ναι. Εγώ πάντως έτσι θα ‘θελα να ‘ναι. Αλλά το δυτικό πρότυπο δεν έχει φάει τα ψωμιά του, που να του σταθούν στο λαιμό, δεν τα ‘χει φάει, ας μην το υποτιμάμε, θα την πατήσουμε πάλι, σαν τον Κάρολο, που περίμενε πως ο καπιταλισμός θα τα τινάξει απ’ τις ίδιες τις κρίσεις και τις αντιφάσεις του, κι ότι δε θέλει παρά λίγο σπρώξιμο, αλλά εκείνος πού!

9) Όσο για τους πανεπιστημιακούς, ούτε τους ξέρω ούτε θέλω να τους μάθω. Είχα κάμποσες ευκαιρίες να διαπιστώσω ότι κάμποσοι δεν είναι παρά διεκπεραιωτές και δημοσιοσχεσίτες, είναι μια δουλειά κι αυτή, οι άνθρωποι των γραμμάτων, οι διανοούμενοι, τα ανήσυχα πνεύματα είναι κάπου αλλού. Μ’ όλο το σεβασμό που έχω για τη γνώση και για όσους την αναζητούν, και μέσα από τους δρόμους των πανεπιστημίων. Αλλά τι είδους δάσκαλοι μπορεί να είναι άνθρωποι που δεν διαβάζουν, δεν ενημερώνονται για τις νέες τάσεις ή θεωρίες, δεν βλέπουν κινηματογράφο, θέατρο, για να μην πω χορό και άλλα εξτρεμιστικά, που δε δίνουν πεντάρα τι κάνει η ανθρωπότητα και γιατί, που δεν παίρνουν καθόλου στροφές, τι να πω αδερφέ, δεν καταλαβαίνω, εκτός από θλιβερό είναι και εντελώς ακατανόητο. Κι όσο για το άλλο θέμα, από παλιά το πρόβλημα ήταν η συντήρηση, π.χ. στη ιστορία η αντιμετώπιση η ελληνοκεντρική, ή η ευρωποκεντρική,… πάντως κάτι-κεντρική. Όταν έβρισκες άνθρωπο αλλιώς, ήταν γιορτή. Για μένα αυτοί οι αλλιώς είναι η χαρά μου κι η παρηγοριά μου. Όχι οι ψεύτικοι. Και τι ανακατεύονται στην υπόθεση της Κύπρου; Ποιοι; Τόσες φορές το πουλήσαμε φτηνά το έρμο το νησί. Ας αφήσουν στο κάτω κάτω τους Κύπριους ν’ αποφασίσουν ό,τι θέλουν. Τον προστάτη θα κάνουμε; Ας αφήσουμε ότι, παρά τις μεγάλες κινητοποιήσεις για το Κυπριακό στην Ελλάδα παλιότερα, οι Ελλαδίτες Έλληνες κι οι Ελληνοκύπριοι δεν έχουν και την καλύτερη γνώμη ο ένας για τον άλλον, το ξέρεις, έτσι δεν είναι; Κι εγώ η ίδια δοκιμάζομαι πολλές φορές, κι όταν πήγα στην Κύπρο –μπορώ να σου πω κάποτε γιατί- και τώρα, ανάμεσα σε σένα και σε συμπατριώτες σου που δεν σου μοιάζουν. Συγχώρα μου, μωρέ την ειλικρίνεια, δεν μπορώ να λέω ψέματα.

Όσο για το ναό της γνώσης, χμ, -χαμογελώ- τι να σου πω, χωρίς βουλή, χωρίς θεό, μια χαρά τριγυρίζω στους ναούς. Όπως κι εσύ. Αν ήθελες να κάνεις πράγματα που τώρα δεν έχεις την ευκαιρία, σου εύχομαι ολόψυχα να τις βρεις τις ευκαιρίες.

Πάντως, να σου πω, εγώ με μεταπτυχιακό δεν θέλησα ή δεν έτυχε ν’ ασχοληθώ –κοντεύω να αρχίσω να καμαρώνω γι’ αυτό- στα λύκεια της Ελλάδας όμως έμαθα τόσα πράγματα, τόσα χρόνια που ξεπατώθηκα στη δουλειά και το διάβασμα. Κι ας είναι καλά μερικοί σύμβουλοι, που στη φτωχή επιμόρφωση των τριών μηνών -η μεγαλύτερη- ή των τριών ημερών, προλάβαιναν να μας ενημερώσουν για ένα σωρό πράγματα, που λίγοι στην Ευρώπη π.χ. τα γνωρίζουν. Ας πούμε, έτυχε, μιλώντας για εκείνο το θαυμάσιο μικρό ποίημα του Γ. Σαραντάρη «Δεν είμαστε ποιητές σημαίνει..» να αναφερθώ στον συνταγματικό και τον παραδειγματικό άξονα, σε μια τάξη με 4 μαθητές, οι δύο από τους οποίους είναι φιλόλογοι της Μέσης και μία μεταπτυχιακή, εξαιρετικές οι δύο τουλάχιστον, λοιπόν ούτε που το είχαν ξανακούσει -όπως και άλλοι που έτυχε να μιλήσουμε σχετικά, φοιτητές κτλ- αλλά όχι μόνο την ορολογία δεν ήξεραν –και τι έγινε;- αλλά ούτε να δουλεύουν στον παραδειγματικό άξονα, κι ας παν να μην τον ξέρουν πώς τον λένε. Επιφυλάσσομαι, μπορεί να είναι το θέμα της γλώσσας που τους μπλοκάρει, πάντως έχω την υποψία ότι δεν έχουν μάθει να δουλεύουν όπως εμείς, κι ότι το επίπεδό μας είναι καλό και προχωρημένο.

10) Τέλος, θέλω να σου πω, Τάσο μου, ότι από αυτά που μου μιλάς πάντα κάτι μαθαίνω. Κι ότι αυτό είναι μεγάλη χαρά, έτσι μάλιστα που είναι οι φίλοι μου μακριά, για να συζητήσω τα όσα συμβαίνουν, να ακούσω, να σχηματίσω άποψη.

Hasta luego (άστα λουέγο) φίλε.