sikeliotis writes, "Με αφορμή το κείμενο του συναδέλφου Μιχάλη Πάτση από την Μόσχα θα ήθελα να προχωρήσω τη συζήτηση που άνοιξε πριν από ένα εξάμηνο περίπου και αφορά τη «στρατηγική» της διδασκαλίας της ελληνικής στο εξωτερικό.
"

Θεσσαλονίκη, 15 Μαϊου 2003

Σε διάφορα σημεία του εκτενούς κειμένου του, ο Μιχάλης αναφέρεται υπαινικτικά στις απόψεις μου, για να τις απορρίψει, Με λίγα λόγια μου καταλογίζει αν κατάλαβα καλά ότι «εξηγώ ιδεολογικά τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας», ότι είμαι υπέρμαχος της αντίληψης περί ελληνικότητας και ότι έχω το άγχος να «πείσω για την ιδιαιτερότητα της Ελλάδας». Θα ήθελα να τον ευχαριστήσω λοιπόν δημόσια για δύο λόγους: πρώτον επειδή πράγματι πάνω κάτω αυτά πιστεύω και όχι μόνο δεν με θίγουν αλλά αντίθετα με τιμούν και δεύτερον επειδή μου δίνεται έτσι η ευκαιρία να μιλήσω γι’ αυτά λίγο παραπάνω.



ΖΗΤΗΜΑ ΠΡΩΤΟΝ: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΕΤΕΡΟΤΗΤΑ



Εφόσον δεχόμαστε την ύπαρξη του έθνους, είμαστε υποχρεωμένοι να δεχτούμε και τη διπλή του υπόσταση: τη «φαντασιακή» και την υλική. Η πρώτη αφορά τα «στοιχεία ταυτότητας» ενός συλλογικού υποκειμένου, η δεύτερη αφορά το ίδιο το ιστορικό υποκείμενο. Έθνος χωρίς ταυτότητα επομένως δεν μπορεί να υπάρξει, δεν μπορεί να συγκροτήσει διαφορετικά την ετερότητά του και να ξεχωρίσει από τα άλλα έθνη. Η ελληνικότητα λοιπόν δεν είναι τίποτα άλλο από την ελληνική ταυτότητα που σηματοδοτεί ταυτόχρονα την εθνική μας ετερότητα, δηλαδή την «διαφορετικότητα των Ελλήνων» που παραδέχεται και ο Μιχάλης. Δεν μπορεί όμως να δέχεσαι τη διαφορετικότητα του ελληνικού έθνους αλλά ν’ απορρίπτεις το περιεχόμενό της. Μπορεί να έχεις τη δική σου άποψη, να απορρίπτεις ή να προσθέτεις κάποια στοιχεία, ν’ αποκαλύπτεις και να καταδικάζεις τον εθνικισμό και την εθνική μισαλλοδοξία, τον εθνοφυλετισμό κτλ, αλλά δεν μπορείς ν’ απορρίψεις την εθνική ταυτότητα συλλήβδην. Επομένως το ότι οι διάφορες –«ότητες» «βοήθησαν στο Μεσοπόλεμο τις φασιστικές ιδεολογίες» δεν μπορεί να γενικευτεί καθώς «όπου γενικ- ότης εκεί και επιπολαιότης» (Παπαδιαμάντης).



ΖΗΤΗΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟΝ: Η ΔΙΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ



Γιατί μαθαίνουν οι ξένοι ελληνικά; Η Αρετή μας έστειλε τις απαντήσεις των Ισπανών φοιτητών της. Τις ίδιες πάνω κάτω απαντήσεις δίνουν και οι δικοί μου φοιτητές εδώ στη Σικελία. Οι περισσότεροι μαθαίνουν ελληνικά για λόγους… ιδεολογικούς. Ελάχιστοι για πρακτικούς λόγους. Το να πιστεύει κανείς ότι η διάδοση της ελληνικής γλώσσας στο κόσμο οφείλεται στο βάρος των… ελληνικών εξαγωγών ή στην αυξημένη πολιτική επιρροή της χώρας διεθνώς αποτελεί μάλλον αυτάρεσκη αυταπάτη. Στην Ανατολική Ευρώπη τα πράγματα είναι βέβαια διαφορετικά. Υπάρχει αναμφισβήτητα και το υλικό κίνητρο. Πιστεύουν πολλοί πως μαθαίνοντας ελληνικά μπορούν να λύσουν το βιοποριστικό τους πρόβλημα. Πολλοί μάλιστα θέλουν να έρθουν να μείνουν και να εργαστούν μόνιμα στην Ελλάδα. Δεν θα σχολιάσω εδώ το επίπεδο των ελληνορωσικών και γενικότερα των ελληνο-ανατολικοευρωπαϊκών σχέσεων στον εργασιακό και κοινωνικό τομέα. Αποτελεί εθνική ντροπή. Αναλογιστείτε μόνο τι συνειρμούς προκαλεί η λέξη «Ρωσίδα» ή «Βουλγάρα» στην ελληνική κοινωνία. Η Ελλάδα δεν είναι η χώρα της φιλοξενίας. Έχει έντονα χαρακτηριστικά δουλοκτητικής κοινωνίας και τα θύματά της είναι ο ανθός της νεολαίας των χωρών της ανατολικής Ευρώπης.

Εγώ βέβαια δεν «εξηγώ ιδεολογικά» τη διάδοση της ελληνικής, ό,τι και να σημαίνει η διατύπωση αυτή. Το πρόβλημα μου δεν είναι γιατί οι ξένοι θέλουν να μάθουν ελληνικά, αλλά γιατί η Ελλάδα να θέλει να διαδώσει την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό. Προφανώς για λόγους ιδεολογικούς. Δεν συμμερίζομαι, ούτε χρησιμοποιώ όρους όπως «αίγλη» της Ελλάδας, «πολιτισμένο κράτος» κτλ. Ειδικά ο τελευταίος είναι ρατσιστικός όρος και έχει τις ρίζες του στην αποικιοκρατία. Πιστεύω όμως ότι η Ελλάδα διαθέτει, δυνάμει έστω, ένα τεράστιο, χρήσιμο και αξιοποιήσιμο πολιτισμικό φορτίο που αξίζει να διασωθεί. Η διάδοση της ελληνικής γλώσσας συντελεί στη δημιουργία κοινωνών και φίλων αυτής της Ελλάδας, της Ελλάδας που αντιστέκεται. Αυτή είναι η άποψή μου και είναι φυσικά ιδεολογική.



ΖΗΤΗΜΑ ΤΡΙΤΟΝ ΚΑΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΝ: ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΤΗΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑΣ



Νάτην πάλι η –ότητα! Πρώτα πρώτα το άγχος ως αυθεντική ανθρώπινη κατάσταση δεν είναι αναγκαστικά κακό πράγμα. Θα έλεγα μάλλον ότι λίγο άγχος και λιγότερη αυτοπεποίθηση δεν βλάφτει. Εγώ αυτή την ανασφάλεια την έχω, το παραδέχομαι. Δεν συμμερίζομαι την αισιοδοξία που στηρίζεται στην εξής υπεραπλούστευση: «αφού τη βγάλαμε καθαρή τόσους αιώνες δεν θα πεθάνουμε ποτέ». Ποιος μας το εγγυάται αυτό; Λαοί που δεν αγωνίζονται και δεν έχουν να προσφέρουν κάτι στον κόσμο είναι καταδικασμένοι να σβήσουν. Από την αλλοτρίωση περνάνε στη λήθη. Τα μεγέθη είναι συντριπτικά εις βάρος μας. Μόνο μας καταφύγιο είναι, και πάλι κατά την ταπεινή μου γνώμη, το πολιτισμικό μας φορτίο και το γεγονός ότι το δυτικό πολιτισμικό υπόδειγμα έχει εξαντληθεί. Η επεξεργασία και ανάδειξη επομένως αυτής της κληρονομιάς - διαφορετικότητας – εννοείται σε ανοιχτή επικοινωνία με τους άλλους πολιτισμούς – αποτελεί όρο επιβίωσης. Σε τελική ανάλυση, είναι υπαρξιακό το ζήτημα.

Ο «αισιόδοξος» αντίλογος ότι όλα πάνε μια χαρά δεν έχει δυστυχώς σοβαρά επιχειρήματα.



Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ



«Η Ελλάδα εντάσσεται σε πολύ χαμηλή θέση στο σύστημα του διεθνούς καταμερισμού της υλικής και πνευματικής εργασίας» (Παναγιώτης Κονδύλης, Η παρακμή του αστικού πολιτισμού, Αθήνα 1991, σ. 47)



Παρά το γεγονός ότι ο Μιχάλης μου χρεώνει ιδεοληπτική ερμηνεία των φαινομένων, ο ίδιος πέφτει θύμα μιας από τις μεγαλύτερες προπαγανδιστικές απάτες σε βάρος του ελληνικού λαού: του μύθου της ισχυρής Ελλάδας. Ποια υλικά στοιχεία, στατιστικοί πίνακες και οικονομοτεχνικές μελέτες στηρίζουν την άποψη ότι σε ό,τι αφορά τα οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά δεδομένα «η σύγκριση με το παρελθόν είναι συντριπτική»; Κανένα. Ας πάρουμε τις εξαγωγές. Βρίσκονται στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών. Οι εισαγωγές μας φθάνουν τα τριάντα δις δολάρια και οι εξαγωγές με τις πιο «αισιόδοξες» εκτιμήσεις (αυτές του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων) φθάνουν τα εννέα δις δολάρια! Όσο για το αν είμαστε ή όχι μια τουριστική χώρα, χώρα που επιβιώνει από τα μεταναστευτικά εμβάσματα και τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα κεφάλαια από τις παραπάνω πηγές ανέρχονται σε εικοσιπέντε δις δολάρια (όταν το συνολικό εθνικό εισόδημα δεν ξεπερνάει τα ογδόντα!). Το δε «κοινωνικό κράτος», αν ποτέ υπήρξε στην Ελλάδα, τελεί υπό κατεδάφιση. Αυτή είναι λοιπόν η πραγματικότητα και όχι αυτή της κυβερνητικής προπαγάνδας περί ισχυρής Ελλάδας. Όσο για το αν η χώρα είναι «ικανή να πάρει πρωτοβουλίες σε διεθνές επίπεδο», εγώ τουλάχιστον δεν γνωρίζω καμία τέτοια πρωτοβουλία εκτός από το ταξίδι του ΥΠΕΞ με τον αντίστοιχο Τούρκο στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη πριν από μερικούς μήνες που κατέληξε σε φιάσκο. Άφησα τελευταία την πολιτισμική παραγωγή. Αναρωτιέμαι ποια είναι αυτή που να δικαιολογεί το συμπέρασμα ότι η «σύγκριση με το παρελθόν είναι συντριπτική». Νόμπελ λογοτεχνίας πάντως θα κάνουμε πολύ καιρό να ξαναδούμε. Και το τελευταίο ανέκδοτο: ποια είναι η πολιτιστική πραγματικότητα της σημερινής Πάτρας των ανέργων που θα γίνει (;) πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης;

Δυστυχώς η ελληνική πραγματικότητα είναι άλλη από αυτήν που θέλει να μας παρουσιάζουν οι κρατούντες. Υπάρχουν σοβαρότατα οικονομικά, εθνικά και κοινωνικά προβλήματα. Το γεγονός ότι είμαστε σε καλύτερη μοίρα από τη σημερινή Ρωσία, δεν σημαίνει τίποτα. Η Ρωσία αργά ή γρήγορα θα ανασυγκροτηθεί. Είναι τέτοια τα μεγέθη και ο πλούτος αυτής της χώρας, που δεν της επιτρέπουν να μείνει στο περιθώριο. Όσο πιο γρήγορα αντιμετωπίσει την παρούσα ζοφερή κατάσταση τόσο το καλύτερο και για το ρωσικό λαό που τόσα υποφέρει και για τον κόσμο και την παγκόσμια ισορροπία. Εμείς τι κάνουμε είναι το ζήτημα.

Το ίδιο ιδεοληπτική όσο και κοινότυπη είναι και η αυτάρεσκη πεποίθηση ότι στην Ελλάδα λειτουργεί η δημοκρατία. Πρώτα πρώτα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημοκρατία στη χώρα αποκαταστάθηκε ύστερα από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Έκτοτε η χώρα τελεί υπό την απειλή της τουρκικής επιθετικότητας. Το αντίτιμο της ειρήνης είναι δυστυχώς η αποδοχή των τετελεσμένων και η υποταγή μας. Οι αντιπολεμικές – στην ουσία αντιαμερικανικές – λαϊκές εκδηλώσεις των τελευταίων ετών είναι πράγματι ένα αισιόδοξο μήνυμα, απόρροια όχι των υλικών συνθηκών αλλά του πνεύματος αντίστασης, δικαιοσύνης και ανεξαρτησίας του ελληνικού λαού. Κατά τα άλλα βιώνουμε ένα ιδιότυπο καθεστώς «τηλεοπτικής δικτατορίας», όπου τα ΜΜΕ επιχειρούν να διαμορφώσουν μια μαζική κοινωνική συνείδηση εφησυχασμένων και άβουλων παθητικών τηλεθεατών. Αποτέλεσμα: να υπερψηφίζονται στις εθνικές εκλογές όσοι προβάλλονται στην τηλεόραση: αθλητές, ηθοποιοί της «Λάμψης», δημοσιογράφοι κ.ά. Ε, δεν μπορούμε και να επαιρόμαστε γι’ αυτή τη δημοκρατία!

Ακόμη, το ότι «δεν είμαστε μονομανείς με μεγάλες εθνικές ή άλλες ιδέες» γιατί είναι θετικό; Είναι δηλαδή προτέρημα να «προσαρμοζόμαστε σε νέες καταστάσεις»; Πιστεύω ότι οι λαοί χωρίς «μεγάλες ιδέες» και οράματα, ακόμη χειρότερα οι λαοί που «προσαρμόζονται» στις «νέες συνθήκες», απλώς αποδέχονται μοιρολατρικά την υποταγή τους.

Είμαστε λοιπόν ως νεοέλληνες αισιόδοξοι ενώ οι αρχαίοι ήταν απαισιόδοξοι. Από πού προκύπτει αυτό; Εγώ αντίθετα διάβασα ότι οι Έλληνες συγκαταλέγονται στους πιο απαισιόδοξους της Ευρώπης. Πιστεύουν ότι η οικονομική κατάσταση θα χειροτερέψει το επόμενο διάστημα! Νομίζω ότι σωστότερο θα ήταν να λέγαμε ότι ο μηχανισμός της τραγωδίας συνεχίζει να λειτουργεί και στη νεοελληνική συνείδηση και στη νεοελληνική πραγματικότητα.

Αλλά αυτό που με παραξένεψε περισσότερο είναι αυτό που άφησα για τελευταίο. Είμαι κι εγώ από αυτούς που θεωρούν ότι η τοποθέτησή μας σε πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού αποτελεί τιμητικό προνόμιο. Δεν αισθάνομαι όμως ούτε ότι χρειάζεται «τόνωση του ρόλου μας», ούτε διανοούμαι να διεκδικήσω «μια πιο διακριτή υπόσταση». Πέρα από τη γλωσσική μου διαφωνία με αυτές τις διατυπώσεις, διαφωνώ και ουσιαστικά: είμαστε δάσκαλοι της ελληνικής σε πανεπιστημιακά ιδρύματα του εξωτερικού τελεία και παύλα. Για τα υπόλοιπα, υπάρχουν τα «πολιτικά» στελέχη να μεριμνήσουν: πρώτα πρώτα οι μορφωτικοί ακόλουθοι και οι κατά τόπους συντονιστές εκπαίδευσης. Εμείς εκπροσωπούμε την Ελλάδα και την ελληνική κοινωνία με τις αντιφάσεις της. Όχι την ελληνική κυβέρνηση. Λειτουργούμε φυσικά μέσα στα θεσμικά και νομικά πλαίσια των αρμοδιοτήτων μας και είμαστε υποχρεωμένοι να ασκήσουμε τα υπηρεσιακά μας καθήκοντα με ευσυνειδησία. Πέρα από αυτό όμως λειτουργούμε και με βάση την ατομική μας συνείδηση στο πλαίσιο της ακαδημαϊκής ελευθερίας όπως επίσης και με βάση την επιστημονική μας κατάρτιση και συγκρότηση. Εκτός αν ο φίλος Μιχάλης εννοεί κάτι άλλο που δεν το κατάλαβα. Περιμένω διευκρινίσεις.



Όπως πάντα με αγάπη για όλους, από το Παλέρμο



Τάσος Χατζηαναστασίου



ΥΓ Τα τελευταία νέα δεν είναι καλά από την Ιταλία. Εξαιτίας των «εκσυγχρονιστικών» μέτρων της κυβέρνησης Μπερλουσκόνι, ο θεσμός του κλασικού λυκείου ουσιαστικά καταργείται κι επομένως μειώνεται η ζήτηση για κλασικές σπουδές. Φέτος στο πρώτο έτος στο τμήμα κλασικών σπουδών του Πανεπιστημίου του Παλέρμο γράφτηκαν μόλις 70 φοιτητές. Με βάση δε το νέο πρόγραμμα σπουδών, οι φοιτητές κλασικής φιλολογίας μπορούν να επιλέξουν τα Νέα Ελληνικά μόνο για ένα εξάμηνο. Ουσιαστικά δηλαδή δεν θα μάθουν τη γλώσσα.