Στο πλαίσιο της υποστήριξης των διδασκόντων την ελληνική ως δεύτερη/ξένη γλώσσα, θα ήθελα να θέσω στη διάθεσή σας δοκιμαστικά γλωσσικό υλικό με ασκήσεις, που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για το β΄ και το γ΄ επίπεδο.
Σχετικά με τη τη διδασκαλία του νεοελληνικού λεξιλογίου σε ξένους προκύπτει ένας προβληματισμός για τα εξής θέματα:

1. Επισημαίνεται αρχικά η απουσία εγχειριδίου με συστηματική διδασκαλία του νεοελληνικού λεξιλογίου βάσει ενός μορφολογικού μοντέλου. Στα υπάρχοντα εγχειρίδια το λεξιλόγιο παρατίθεται σε λίστες στο τέλος κάθε μαθήματος ή κάθε βιβλίου, ή στην καλύτερη περίπτωση καταχωρείται σύμφωνα με θεματικές ενότητες.

2. Η διδασκαλία του νεοελληνικού λεξιλογίου είναι έργο δύσκολο, αφού παρουσιάζει πολλές δυσχέρειες κατά την εκμάθηση, λόγω της ιστορικής ορθογραφίας, του μεγάλου μήκους των λέξεων που οφείλεται στις διαδικασίες κατασκευής των λέξεων (παραγωγή και σύνθεση), στα απολιθώματα από τα αρχαία ελληνικά και σε άλλους παράγοντες.

3. Η διδασκαλία του λεξιλογίου κατά τη φάση του πρώτου επιπέδου, καλύπτει τη βασική επικοινωνία και περιλαμβάνει το μορφολογικό σύστημα της κλίσης της ΝΕ. Δεδομένου ότι ο αριθμός των λέξεων μιας γλώσσας (ιδίως αν έχει και ιστορία, όπως η ελληνική) είναι μάλλον ανυπολόγιστος, ο προβληματισμός για τη διδασκαλία του λεξιλογίου γίνεται εντονότερος.
4. Οι κατασκευασμένες λέξεις στα ΝΕ γίνονται από τεμάχια που βρίσκονται καταχωρημένα στο Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και που είναι πεπερασμένου αριθμού. Με αυτό το δεδομένο δίνεται η δυνατότητα στον ερευνητή με τη διδακτική εμπειρία να τα καταγράψει και να προβληματιστεί για τον τρόπο παρουσίασής τους για σκοπούς διδακτικούς. Ταυτόχρονα, η έκδοση Αντίστροφου Λεξικού δίνει δυνατότητα για συλλογή πολλών παραδειγμάτων.

Με βάση τα παραπάνω παρατίθεται μέρος της έρευνάς μου (δοκιμασμένης στο Σχολείο Νέας Ελληνικής) που αναφέρεται στο λεξιλόγιο της ΝΕ.
Περιλαμβάνει γλωσσικό υλικό αντλημένο
α) από το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής και
β) από το Αντίστροφο Λεξικό της Νεοελληνικής, έκδ. ΙΝΣ.
Το υλικό αυτό είναι μορφήματα που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των λέξεων (προθήματα, επιθήματα, α΄ και β΄ συνθετικά). Το λεξιλόγιο συνοδεύεται από ασκήσεις. Κάποια φαινομενικά μεμονωμένα λήμματα συσχετίζονται μεταξύ τους συμβάλλοντας στην ομαδοποίηση του λεξιλογίου σε οικογένειες λέξεων και στη ταχεία εκμάθηση μεγάλου αριθμού λέξεων. Η επιλογή των λημμάτων που περιλαμβάνονται σε ασκήσεις γίνεται με κριτήρια τη συχνότητα, την παραγωγικότητα, τη διαθεσιμότητα του προσφύματος κλπ. Διδακτικός στόχος είναι η πρόβλεψη της σημασίας με την αναγνώριση των τεμαχίων που κατασκευάζουν τις λέξεις και η μαντεία μεγάλου αριθμού άγνωστων λέξεων, ώστε να εξασφαλιστεί ο εμπλουτισμός του λεξιλογίου.
Το υλικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί εμβόλιμα καλύπτοντας λίγα λεπτά από τον διδακτικό σας χρόνο.

Ελπίζω οι διδακτικές μου προτάσεις να σας είναι χρήσιμες αν και γνωρίζω πολύ καλά ότι πλησιάζουμε στο τέλος του ακαδημαϊκού έτους. Υπάρχει επιπλέον υλικό το οποίο ευχαρίστως να διατεθεί σε περίπτωση που σας ενδιαφέρει. Αν υπάρχουν παρατηρήσεις σας, θα χαρώ να τις συζητήσουμε. Για αυτό το λόγο σας δίνω την ηλεκτρονική μου διεύθυνση kitsa@komvos.edu.gr

Τους συναδελφικούς μου χαιρετισμούς

Β. Κίτσα

ΕΠΙΘΗΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ

επίθημα: -άδικο, -ίδικο
σημασία: τόπος (κατάστημα)

λέξεις

-άδικο: βαρελάδικο, βενζινάδικο, βιντεάδικο, γαλατάδικο, γουναράδικο, γυράδικο, δισκάδικο, ελληνάδικο, επιπλάδικο, καλτσάδικο, καπελάδικο, κεραμιδάδικο, κορνιζάδικο, ξενυχτάδικο, ομπρελάδικο, ουζάδικο, παντοφλάδικο, παπλωματάδικο, παπουτσάδικο, ποδηλατάδικο, πουκαμισάδικο, ραφτάδικο, ρεμπετάδικο, ρολογάδικο,σαντουιτσάδικο, σιδεράδικο, στραγαλάδικο, τρελάδικο, τσαγκαράδικο, τσιπουράδικο, φαγάδικο, φαστφουντάδικο, φωτοτυπάδικο, χαλκωματάδικο, ψαράδικο, ψωμάδικο

-άδικα, -ίδικα: λαδάδικα, λεμονάδικα, λουλουδάδικα, ξυλάδικα, παλιατζίδικα

-ίδικο: κουλουρτζίδικο, μπουγατσατζίδικο, μπουζουξίδικο, παγωτατζίδικο, παλιατζίδικο, πατσατζίδικο, πεθαμενατζίδικο, προποτζίδικο, σουβλατζίδικο, τενεκετζίδικο, τζαμτζίδικο, φαναρτζίδικο, ψιλικατζίδικο

ασκήσεις

1. Σημείωσε 5 από τις παραπάνω λέξεις που είδες σε ταμπέλες.

2. Βρες τα αρσενικά ή θηλυκά ουσιαστικά που αντιστοιχούν στις λέξεις: βενζινάδικο, καπελάδικο, ραφτάδικο, παλιατζίδικο, προποτζίδικο, μαγέρικο, φουρνάρικο, μαραγκούδικο, φροντιστήριο, δικαστήριο, χασάπικο, πουκαμισάδικο

3. Διάγραψε τη λαϊκή λέξη:

α. καθαριστήριο, δικαστήριο, μπακάλικο, τσαγερία

β. ελαιώνας, μαγέρικο, ραφείο, σπουδαστήριο

γ. προποτζίδικο, γκαλερί, πρατήριο, ξενώνας

δ. καπνιστήριο, μπαρμπέρικο, χειρουργείο, πιεστήριο

ε. ταμιευτήριο, ιατρείο, γυμναστήριο, επιπλάδικο

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Άλλα παράγωγα με σημασία τοπική:

-ώνας/-ιώνας/-εώνας: αμπελώνας, αχυρώνας, ελαιώνας, κρυψώνας, ξενώνας, περιστερώνας, πευκώνας, πορτοκαλεώνας, στρατώνας, / ερειπιώνας, καλαμιώνας

-αρία: μπιραρία, τραπεζαρία

-ερί: γκαλερί, κρεπερί, ουζερί, σουπερί

-ερία: εσπερία, καφετερία, πιτσερία, σπαγκετερία, τζελατερία, τσαγερία

-ωσιά: ανοιχτωσιά, απλωσιά, ξαπλωσιά, πατωσιά, πλατωσιά, στενωσιά,

-αράδικο/-αρούδικο: μαραγκούδικο

-αριό: πλυσταριό

-ικο: καρβουνιάρικο, μαγέρικο, μανάβικο, μπακάλικο, μπαρμπέρικο, τσαγκάρικο, φουρνάρικο, χασάπικο

-τήρι: ακουμπιστήρι, ακρωτήρι, εργαστήρι, ερημητήρι, κοιμητήρι, μοναστήρι

-τήριο: αναψυκτήριο, γυμναστήριο, διδακτήριο, δικαστήριο, εμφανιστήριο, καθαριστήριο, καπνιστήριο, κολυμβητήριο, κομμωτήριο, κρατητήριο, μαιευτήριο, πιεστήριο, πλεκτήριο, πρατήριο, σπουδαστήριο, ταμιευτήριο, φροντιστήριο, χρηματιστήριο

-είο: αρχηγείο, βαφείο, γραφείο, δημαρχείο, διδασκαλείο, ελαιουργείο, θυρωρείο, ιατρείο, καφενείο, κουρείο, κυλικείο, μεταλλείο, μουσείο, νηπιαγωγείο, ξενοδοχείο, ξυλουργείο, προξενείο, ραφείο, σχολείο, ταβερνείο, ταμείο, ταπητουργείο, υπουργείο, φαρμακείο, φωτοτυπείο, χειρουργείο, ωδείο