Η Μεσόγειος και το σώμα

Ας σκεφθούμε πώς ήταν οι κοσμοβριθείς σήμερα παραλίες πριν από έναν αιώνα και ακόμη πιο πριν. Ερημιές άνυδρες, άδενδρες, άγονες. Εσχατιές της πολιτισμένης ζωής. Ελάχιστοι οι οικισμοί στο κύμα της θάλασσας. Πόσα νησιά δεν ήταν τόποι εξορίας από τον καιρό των Ρωμαίων ως τον καιρό των δικτατόρων του 20ού αιώνα; «Τόπος λιμώδης τε και πετρώδης και διψώδης τα μάλιστα» χαρακτηριζόταν το 1540 τα Κύθηρα. Πριν από 50 χρόνια στα ελληνικά νησιά οι οικογένειες δεν μπορούσαν να επιβιώσουν αν δεν έστελναν τα κορίτσια υπηρέτριες στα αστικά κέντρα και τα αγόρια στα καράβια και στη μακρινή μετανάστευση. Πώς κινούνταν τα σώματα σε αυτόν τον χώρο; Στο εκτυφλωτικό φως της Μεσογείου οι γυναίκες, μαύρες φιγούρες καλυμμένες από την κορφή ως τα νύχια, αποτελούσαν μέρος του τοπίου, συμβολικό της κοινωνίας του. Από την Ανδαλουσία και τη Σικελία ως τη Μάνη και την Κύπρο, οι μαυρομαντιλούσες ήταν εικόνες ενός μεσογειακού πένθους. Άλλοι ήταν επίσης και οι ρυθμοί του χρόνου. Το καλοκαίρι η ζωή σε καταστολή· τις ώρες του μεσημεριού άκρα ερημία.

Ας συγκρίνουμε όμως εκείνες τις εικόνες με τις σημερινές. Όλα διαφορετικά. Τα παράλια γίνονται το κέντρο του κόσμου. Εκατομμύρια κορμιά στροβιλίζονται γυμνά κάτω από τον ήλιο. Τεράστια μεταβολή αυτή η αποκάλυψη του σώματος στο φως του ήλιου. Κάποτε η γύμνια ήταν σημείο εσχάτης ένδειας. Τώρα αποτέλεσμα πλούσιας προετοιμασίας. Χορός προσδοκιών και εικόνων στις μεσογειακές παραλίες. Μια νέα λατρεία: του σώματος. H απώθηση της ντροπής και η απενοχοποίηση της επιθυμίας ύστερα από δύο χιλιάδες χρόνια χριστιανικής καταστολής. Και αυτή η πολιτισμική μεταβολή που έχει πρωταγωνιστή το σώμα επικεντρώνεται στη Μεσόγειο τα καλοκαίρια.

Ο τουρισμός λοιπόν άλλαξε τη μοίρα της Μεσογείου. Δίπλα στο αμπέλι, την ελιά, τα σύμβολα της μεσογειακότητας, προστέθηκε η βιομηχανία του τουρισμού και μάλιστα τα υπερκέρασε ως η σημαντικότερη πηγή πλούτου για τους ανθρώπους της Μεσογείου. Βεβαίως η Μεσόγειος είχε μια παράδοση περιήγησης και διακοπών και πριν από τον 20ό αιώνα, από την εποχή των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους και των Grand Tour της ευρωπαϊκής αριστοκρατίας. Αλλά δεν υπάρχει σύγκριση όλων αυτών των μετακινήσεων με τις σημερινές μαζικές μετακινήσεις που αγκαλιάζουν όλες τις τάξεις και τις ηλικίες. Ποτέ πριν στην ιστορία, ούτε κατά την εποχή που στις νότιες ακτές της Μεσογείου διείσδυσαν οι Άραβες και στις βόρειες εισέβαλαν οι βάρβαροι, δεν είχε συμβεί παρόμοιας έκτασης εισβολή δεκάδων εκατομμυρίων ανθρώπων γύρω από αυτή τη θάλασσα. Εκείνες οι μετακινήσεις στις αρχές των Μέσων Χρόνων ήταν λιλιπούτειες μπροστά στις σημερινές. Εκείνες συνέβαιναν σποραδικά, τούτες έχουν μια επαναλαμβανόμενη κανονικότητα. Ποτέ άλλοτε δεν περπάτησε στις μεσογειακές ακτές, ακόμη και στις πιο απόμακρες και απόκρημνες, τόσος κόσμος. Και ακόμη σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου η παράλιος ζώνη δεν αποκτά τη ζωή που έχει στη Μεσόγειο τα καλοκαίρια.

Και όλα αυτά αντανακλούν ακόμη βαθύτερες αλλαγές. Δεν ήταν πάντοτε αυτονόητη η έκθεση του γυμνού σώματος στον ήλιο και στη δημόσια θέα ούτε το time out του καλοκαιριού ούτε η κάθοδος στα παραθαλάσσια μέρη. Αυτές οι σχέσεις σώματος, χώρου και χρόνου είναι που μεταβλήθηκαν. Άλλαξαν οι συντεταγμένες της σωματικότητας. Από αυτές τις αλλαγές κανένα άλλο μέρος του κόσμου δεν επωφελήθηκε όσο η Μεσόγειος. Είναι αυτή η λατρεία του σώματος που άλλαξε τη Μεσόγειο στον 20ό αιώνα και την έκανε τον τόπο μιας πρόσκαιρης ουτοπίας διαφυγής από τον χρόνο. Πρόκειται για έναν βαθύ σεισμό που προκάλεσε μυριάδες άλλους στην επιφάνεια. Και αυτό συνέβη στον 20ό αιώνα. Αυτή η μεταβολή μπορεί να είχε τις αιτίες της διάσπαρτες σε Ευρώπη και Αμερική, στην οικονομική ανάπτυξη, στις αλλαγές απόλαυσης του ελεύθερου χρόνου, στη μεταβολή των ηθών σε εκείνες τις κοινωνίες. Αλλά οι άκρες της ενώθηκαν στη Μεσόγειο. Κυρίως σε αυτήν.

Απογοητεύσεις και άγχη

Κάθε λατρεία όμως έχει και τις σκοτεινές της πλευρές. Το σώμα της Μεσογείου δεν είναι πλέον αυτό που φαντασιώσαμε. Κατασπαράχθηκε από αυτή τη γιγαντιαίων διαστάσεων εισβολή, όπως το σώμα του βασιλιά της Θήβας από τις Βάκχες που ήλθαν από την Ασία. Το χτισμένο περιβάλλον κατασπάραξε το μεσογειακό τοπίο, την ακινησία του. Αυτό φορτώθηκε με μεταβολές ανεξίτηλες πλέον για αιώνες. Από την Ιβηρική ως τη Μικρά Ασία, από το Λίντο της Βενετίας ως τη Μαυριτανία, η όψη της Μεσογείου άλλαξε όσο ποτέ προηγουμένως.

Και ακόμη στις μεσογειακές ακτές ο Προκρούστης συνεχίζει να παραμονεύει. Όχι στον δρόμο από την Τροιζήνα στην Αθήνα. Εκείνος υπέκυψε στον Θησέα. Τούτος ο Προκρούστης, που σύμφωνα με την ερμηνεία του Νάνου Βαλαωρίτη ήταν εραστής των ωραίων σωμάτων που τα τέντωνε ή τα πετσόκοβε για να τα φέρει στις ιδεώδεις αναλογίες της ομορφιάς, παραμονεύει μέσα μας. Πλησιάζοντας στην παραθαλάσσια έκθεση των σωμάτων ποιος δεν κατέχεται από το άγχος του Προκρούστη; Από το άγχος της σωματικής ανορθογραφίας και ατέλειας; Γιατί οι άνθρωποι της Μεσογείου έδιναν πάντοτε έμφαση στα ωραία σώματα. Αυτά αποτελούσαν το κατ' εξοχήν θέμα της κλασικής γλυπτικής και της αναγεννησιακής ζωγραφικής, δηλαδή της μεσογειακής τέχνης. Βεβαίως σήμερα κανοναρχεί η βιομηχανία της ομορφιάς που δημιουργεί και επιβάλλει τα δικά της πρότυπα. Αλλά να το μεγάλο θέμα. Να ο κεντρικός πρωταγωνιστής στη Μεσόγειο της εποχής μας: το σώμα στον μεσογειακό χώρο.

Ερωτήσεις

1

• α.Ποιος είναι ο σκοπός συγγραφής αυτού του κειμένου, ποιο είναι το είδος του, να το σχολιάσετε
• β. Ποιο το θέμα αυτού του κειμένου
• γ) Τι θέλει να πει ο συγγραφέας.

2. Επωφελήθηκαν, μεταβλήθηκαν να γραφούν οι αρχικοί χρόνοι και οι εγκλίσεις στη φωνή που βρίσκονται τα ρήματα.
3.Για τις λέξεις ανορθογραφία, φαντασιώνομαι, ντροπή, απώθηση, παραθαλάσσιος, ιδεώδης να δώσετε τη σημασία και ετυμολογία τους, να γράψετε τις αντώνυμές τους.
4. Να κάνετε συντακτική ανάλυση στην υπογραμμισμένη πρόταση.
5.Να γράψετε ένα κείμενο για τις αλλαγές που φέρνει στην ζωή του ανθρώπου η προβολή του σώματος, η φροντίδα του, και η ενασχόληση με αυτό, (400 λέξεις)

Ποιος σκότωσε τα ελληνικά;

Ένα νέο γραμματειακό είδος ευδοκιμεί εδώ και αρκετόν καιρό, κυρίως στις εφήμερες στήλες. Έχει ήδη αναγνωρίσιμη θεματική, φόρμα και τυπολογία: ο/η συντάκτης προέρχεται από την ευγενή μειονότητα εκείνων που άγχονται για τις τύχες και το μέλλον της ελληνικής γλώσσας και εμφορείται κατά κανόνα από μελαγχολική αδημονία· ελεεινολογεί τη μαζική, ακατάσχετη και ανέλεγκτη εισροή ξενικού γλωσσικού υλικού (κυρίως από τα αγγλικά)· προχωρεί στη νενομισμένη σπονδή στο ιστορικά (αλλά και μεταφυσικά) εγγυημένο κάλλος και κύρος της ελληνικής γλώσσας, την οποία τοποθετεί αυτονόητα στο άωτον της ανθρώπινης λαλιάς, επιδαψιλεύοντάς της αρετές, ιδιότητες και δυναμική που κανένα άλλο γλωσσικό σύστημα, στη μακρά τύρβη των αιώνων, δεν κατόρθωσε ποτέ να αποκτήσει· υπενθυμίζει, με αποδεικτικές παραπομπές στα σχετικά λεξικά και στον Ξενοφώντα Ζολώτα, ότι χωρίς το Γλωσσικό Ταμείο της Ελληνικής οι Φράγκοι και τα αμερικανάκια θα μαράζωναν σήμερα στο τριτοκοσμικό γλωσσικό μπλοκ· αναλύεται σε σχετλιασμούς και ιερεμιάδες για την παρακμιακή χρήση της ελληνικής από τους ολιγογράμματους των MME και από την αβέλτερη νεολαία της ψηφιακής αφασίας· και επιλογίζει με στεντόρειο σάλπισμα επαγρύπνησης και ανάνηψης.

Μόνο οι γοεροί στεναγμοί των οικολογικών «βιτζιλάντε» μπροστά στον επαπειλούμενο περιβαλλοντικό Αρμαγεδδώνα διεκδικούν ανάλογη αίσθηση κατεπείγοντος.

Για τη γλώσσα της οποίας είμαστε ισόβιοι ένοικοι και «αιχμάλωτοι» όλοι έχουμε την υποχρέωση και το δικαίωμα να ανησυχούμε, και θα ήμουν ο τελευταίος που θα επιδίκαζε το δικαίωμα και την υποχρέωση κατ' αποκλειστικότητα σε ακαδημαϊκά ή λογοτεχνικά ιερατεία. Όσο για τον αντίλογο σε αυτό το είδος της επείγουσας ρητορικής (που σπανίως συνειδητοποιεί τα ελατήρια και τις ιδεολογικές προϋποθέσεις της), και αρκετοί έχουν δοκιμάσει να τοποθετήσουν το ζήτημα σε μια πιο ήρεμη και συζητήσιμη προοπτική και προσωπικά δεν επιθυμώ να ανακυκλώσω απόψεις και επισημάνσεις που φιλοξενήθηκαν κατά καιρούς και σ' αυτήν την εφημερίδα. H σημερινή αναψηλάφηση έχει μιαν εξειδικευμένη αφορμή: το άρθρο του κ. I. M. Βαρβιτσιώτη που, τιτλοφορημένο «Αναζητώντας τα ελληνικά», εμφανίστηκε στις «Νέες Εποχές» της 14.9.03. H εξειδικευμένη αφορμή δεν είναι το περιεχόμενο καθεαυτό του άρθρου (αυτό ανήκει λίγο-πολύ στην τυπολογία που μόλις περιέγραψα) ούτε, πολύ περισσότερο, το πρόσωπο του συντάκτη (τις έντιμες ανησυχίες του οποίου ασφαλώς σέβομαι) αλλά η ιδιότητά του ως πολιτικού. Και θα πω αμέσως ότι: αν, για προφανείς λόγους, όλοι πρέπει να σκεφτόμαστε δυο φορές πριν αναλάβουμε πένα, καλαμάρι και χαρτί για τέτοια θέματα, την ίδια υποχρέωση έχουν και οι πολιτικοί οι οποίοι (προς τιμήν τους) αποφασίζουν να ανησυχήσουν και για ζητήματα που δεν αφορούν αυστηρώς την κομματική τους ευημερία. Γιατί;

Επειδή η γλώσσα είναι ζήτημα παιδείας, και η παιδεία (που είναι μεγαλύτερη από το άθροισμα των εκπαιδευτικών τεχνολογιών και φτάνει πολύ πιο πέρα από την ιδρυματική τελετουργία διδασκαλίας-εξέτασης) δεν αποτελεί μεταφυσικό τιμαλφές και διαχρονικό κειμήλιο θησαυρισμένο σε κάποιον α-πολιτικό και αν-ιστορικό ετερόκοσμο (όπως τη φαντασιώνονται οι πανηγυρικοί δεκάρικοι) αλλά ιστορικοκοινωνικό επιγέννημα υπό συνεχή διαπραγμάτευση - διαπραγμάτευση στην οποία οι πολιτικοί, καλώς ή κακώς, δεν προεδρεύουν απλώς αλλά επιβάλλουν όρους και διαμορφώνουν παραμέτρους. Με άλλα λόγια, η παιδεία και το μοιραίο γλωσσικό της αντίκρισμα υπόκεινται σε πολιτικές επιλογές όπως ακριβώς η ανεργία, το ασφαλιστικό και τα ελληνοτουρκικά· και οι επιλογές των πολιτικών μαρτυρούν πολύ εύγλωττα αν τους ενδιαφέρει η παιδεία και η γλώσσα ως δαπανηρό (και οικονομικά) αγώνισμα ή ως πανηγυρικό καρύκευμα και αφορμή για το απαραίτητο ελληνολατρικό μας πεντάλεπτο. Ασφαλώς, ο κ. Βαρβιτσιώτης γνωρίζει πολύ καλύτερα από τον γράφοντα πόσοι αξιότιμοι εν πολιτική συνάδελφοί του χάνουν τον ύπνο τους ή, έστω, την ψυχραιμία τους για τέτοια ζητήματα· όπως, υποθέτω, γνωρίζει κατά βάθος ότι οι «νεοβάρβαροι χρήστες» που από «άγνοια και ανευθυνότητα» «φθείρουν» την «πιο πνευματική γλώσσα του κόσμου» (χρησιμοποιώ τους όρους του) δεν αποτελούν ούτε γενετικό καπρίτσιο ούτε αποτέλεσμα κάποιας δυσερμήνευτης θεοδικίας.

Δεν είναι της ώρας να καταπιαστούμε με τους προφανείς και αφανείς δαιδάλους που συνδέουν στενά την πολιτική και τη γλωσσική πράξη, και ούτε είναι υποχρεωμένοι οι πολιτικοί να είναι ενήμεροι για τα πιο πρόσφατα ευρήματα της κοινωνιογλωσσολογίας. Και για να τελειώνουμε, δύο επισημάνσεις: Πρώτον, το να υπενθυμίζεις από άμβωνος στους «γραικύλους» ότι έχουν ιερή υποχρέωση να αρθούν στο ύψος της αθάνατης κληρονομιάς τους είναι παλιό Ρομαντικό κόλπο που, εν μέρει τουλάχιστον, «έπιασε» στον μεγάλο του Γένους ξεσηκωμό, αλλά, καταπώς φαίνεται, δεν μας βγάζει πουθενά σήμερα. Δεύτερον, να συμφωνήσουμε ότι κάποιοι πραγματικά «κακοποιούν τη γλώσσα μας κατά τον πλέον βάναυσο τρόπο φορτώνοντάς τη με κενές σε νόημα λέξεις που τη φτωχαίνουν και την ευτελίζουν». Ο κ. Βαρβιτσιώτης έχει προφανώς κατά νου τους απάχηδες της νεοβάρβαρης αγλωσσίας, αλλά για το συγκεκριμένο αδίκημα δεν δίνει συγκεκριμένα παραδείγματα. Του προτείνω να εγκύψει στις ανακοινώσεις-δηλώσεις που καθ' έξιν και κατά συρροήν αντισφαιρίζουν τα πολιτικά κόμματα και τα εντεταλμένα φερέφωνά τους. Και ελπίζω να τους συστήσει να παύσουν να «παρακολουθούν ο ένας τον άλλον σ' αυτόν τον ολισθηρό δρόμο» της θανατηφόρου κενολογίας.

Ερωτήσεις
1.

• α.Ποιος είναι ο σκοπός συγγραφής αυτού του κειμένου, βρείτε το είδος και να το σχολιάσετε
• β) τι θέλει να πει ο συγγραφέας
• γ) Ποιο είναι το θέμα που εξετάζει στο κείμενο αυτό.

2. Συστήσουν, αναλάβουν να γραφούν όλοι οι χρόνοι και εγκλίσεις των ρημάτων.
3. Για τις λέξεις νεοβάρβαρος, έξιν, συρροήν, αντισφαιρίζουν, ετερόκοσμος, να δώσετε τη σημασία και την ετυμολογία. Να γράψετε από μία συνώνυμη.
4. Του προτείνω … κενολογίας.. Να βρείτε τις προτάσεις που υπάρχουν. Να κάνετε συντακτική ανάλυση στην τελευταία περίοδο.
5. Να γράψετε ένα κείμενο 400 λέξεων για τη σημασία της παιδείας στη σημερινή εποχή.

Στο υλικό αυτό που στέλνει ο κος Πάτσης θα μπορούσε να δοθεί έκταση με προσθήκη κειμένων που θα βρεθούν από το διαδίκτυο και θα αφορούν στα φαινόμενα ή το λεξιλόγιο που εξετάζουν οι ασκήσεις

Άσκηση 1
1. Δημιουργήστε διάλογο για ψώνια στη λαϊκή αγορά, ρέστα, σακούλες, ψιλά.
2. Τι γνωρίζετε για τους όρους της πρότασης.
3. Προφταίνω, ονομάζομαι, αγαπώ, γελώ, γέρνω, πίνω, δίνω, να δημιουργήσετε τον αόριστο. Συντελεσμένοι χρόνοι του ρήματος.

Άσκηση 2
1. Να δημιουργήσετε διάλογο για ψώνια στο σούπερ μάρκετ, ψαράδικο, παντοπώλης, ψιλικατζίδικο.
2. Τι γνωρίζετε για τα ουδέτερα ουσιαστικά, σε –μα, -ιμο, να κλιθεί από ένα ουσιαστικό.
3. Παίρνω, λαμβάνω, θυμάμαι, σπέρνω, τρέφω, παθαίνω, να γράψετε τον αόριστο των ρημάτων. Επίθετα σε -ος, -η, -ο, παραδείγματα.

Άσκηση 3
1. Δημιουργήστε διάλογο με θέμα «Η Αθήνα», πολυκατοικίες, ακρόπολη, μουσείο, κέντρα διασκέδασης, ηλεκτρικός, κοινοβούλιο, κυβέρνηση.
2. Τι γνωρίζετε για το στιγμιαίο και εξακολουθητικό μέλλοντα ρημάτων. Επίθετα σε –ης, κλίση, παραδείγματα
3. Αρσενικά ανισοσύλλαβα, σε –άς, -ής. Ο αόριστος των ρημάτων ανεβαίνω, κοιτώ, πεινώ, περνώ, βρίσκω.

Άσκηση 4
1. Δημιουργήστε διάλογο, ψάχνοντας για σπίτι, ενοίκιο, διαμέρισμα, κοινόχρηστα, ηλεκτρικά, υδραυλικά.
2.Τι γνωρίζετε για τον αόριστο και παρατατικό των ρημάτων μέσης φωνής, ρημάτων β συζυγίας παραδείγματα
3. Να δημιουργήσετε τον αόριστο των ρημάτων μένω, αρρωσταίνω, φοβάμαι. Να κλιθεί το "συγγραφέας". Ρήματα με δύο αντικείμενα.
Άσκηση 5
1. Δημιουργήσετε διάλογο με θέμα τα μέσα συγκοινωνίας (υπομονή, μετρό, καθυστέρηση, σπρώχνω).
2.Τι γνωρίζετε για τον αόριστο των ρημάτων, με χαρακτήρα κ,γ,χ,-π,β,φ.
3. Τα θηλυκά σε –ος, τα ουδέτερα σε -ος, δώστε παραδείγματα. Αόριστος του υπόσχομαι, βλέπω, βγάζω, βαραίνω.

Άσκηση 6
1.Δημιουργήστε διάλογο με θέμα οικογένεια, μέλος, αδερφός, οικογενειακή γιορτή, δυσκολεύομαι, προσπαθώ.
2. Τι γνωρίζετε για την αναφορική αντωνυμία ο οποίος, τις αόριστες καθένας, καθεμία, καθένα, να κλιθεί ο οποίος, συντάξτε από μία πρόταση για τα άλλα.
3, Το επίθετο πολύς: να κλιθεί ο ενικός στα τρία γένη. Ο αόριστος των ρημάτων γίνομαι, αρέσω, πέφτω, λέγω.

7
1. Δημιουργήστε διάλογο, με θέμα τα επαγγέλματα, φοιτητής, μηχανικός, εργάτης, καθηγητής, πετυχαίνω, καθημερινός, παλιός, ασήμαντος.
2. Ο αόριστος των σύνθετων ρημάτων με προθέσεις, πχ. Αντί, επί, υπό.
3.Οι μετοχές παρακειμένου των ρημάτων, πλέκομαι, γίνομαι, διώκομαι, γίνομαι, λέω, τρώω.

8
1.Δημιουργήστε διάλογο με θέμα ψάχνοντας για δουλειά, εργοστάσιο, γραφείο, κουράζομαι, ειδικότητα, επαγγελματικός, αστείος.
2.Ο αόριστος ενεργητικής και μέσης φωνής των ρημάτων στέλνω, τρώω, καίω, παίρνω, πλένω. Να κλιθεί ο ασφαλής σε όλα τα γένη.
3.Η προστακτική αορίστου ενεργητικής και μέσης των ρημάτων με χαρακτήρα ουρανικόληκτων και χειλικόληκτων ρημάτων,*(κγχ, πβφ).

9
1. Δημιουργήστε διάλογο με θέμα γνωρίζω την Ελλάδα, περιοχές, νησιά, αγωνιώ, δουλεύω, επικοινωνώ.
2. Τα επιρρήματα, τοπικά, τροπικά, χρονικά, ποσοτικά, είδη επιρρημάτων και παραδείγματα.
3.Οι προσωπικές αντωνυμίες, να γράψετε, προτάσεις με τους αδύνατους τύπους, ως έμμεσο αντικείμενο. Αόριστος του στέλνω, φεύγω, φταίω, ψέλνω.

10
1.Δημιουργήστε διάλογο με θέμα η διασκέδαση στην Ελλάδα, θέατρο, λύπη, εργάζομαι, αφήνω, μαθαίνω.
2.Παραθετικά των επιθέτων σε ός, ής, καθώς και των καλός, μεγάλος, επιρρημάτων σε –α και -ως.
3.Αποτελεσματικές προτάσεις. Ο αόριστος των ρημάτων κάθομαι, κλαίω, φαίνομαι, μπορώ, τραβώ, πετώ, επαινώ.